Hugur - 01.01.2015, Side 61

Líkamlegar hugverur 61
okkur til að yfirsjást ákveðnir þættir í tilveru okkar sem eru grundvallaratriði í
fullum skilningi á líkamleika.
Eftirmáli: Líkamleiki eftir daga Husserls
Það er ekki markmið þessarar greinar að kynna möguleikana sem fólgnir eru í
þessum skilningi á líkamleika, né hvernig þau sem á eftir Husserl komu nýttu
sér rannsóknir hans. Þó langar mig að benda á örfá slík dæmi. Tengsl Merleau-
Pontys og Husserls ættu nú að vera nokkuð augljós þeim sem þekkja til þess
fyrrnefnda. Það ætti því að vera ljóst að líkamleikinn var til staðar í fyrirbærafræði
strax í upphafi, en birtist ekki fyrst með rannsóknum Merleau-Pontys. Skoði
maður verk annarra fyrirbærafræðinga í þessu ljósi sést hvernig nálgun Husserls á
líkamann er undirstaða rannsókna margra þeirra, jafnvel þótt hún sé óorðuð. Gott
dæmi um slíkt eru skrif Heideggers í Veru og tíma.
Þannig getur maður séð að þótt Heidegger eyði ekki ýkja mörgum orðum í lík-
amann í Veru og tíma þá liggur skilningur Husserls á hinum lifða líkama rannsókn
Heideggers til grundvallar.37 Þannig gerir hann greinarmun á því sem er fyrir
hendi og því sem er við höndina. Það sem er fyrir hendi er það sem við beinum
okkur að á meðvitaðan hátt. Ég er með hlut fyrir framan mig og ég grandskoða
hann. Ég rannsaka hann og ég sé hann í hlutveruleika sínum. Slíkt gerist fyrst
og fremst, að mati Heideggers, þegar eitthvað fer úrskeiðis. Það er ekki fyrr en
höfuðið á hamrinum, sem ég er að beita, losnar af og ég get ekki lengur notað
hann til þess að negla, að hamarinn verður fyrir mér hlutur. Fram að því var hann
aðeins við höndina, það er að segja, hann var hluti af umhverfi mínu, eða jafnvel
áframhald af sjálfum mér í praktískum tengslum mínum við umhverfið. Hann
birtist mér ekki sem hlutur heldur sem leið að markmiði. Hér sjáum við ákveðið
innsæi frá Husserl sem er leiðarstef í þessari frægu rannsókn Heideggers. Lík-
aminn í þessum aðstæðum birtist ekki. Líkaminn er ekki sýnilegur heldur starfar
hann sem leið að markmiði. Þannig „strokar“ líkaminn sig út úr eðlilegri beitingu
okkar í umhverfi okkar. Þegar líkaminn birtist okkur ekki – í eðlilegu hversdagslífi
– þá starfar hann eins og hann á að sér. 
Notkun á greiningum Husserls á líkamleika hefur verið fjölbreytt. Til viðbótar
við hina svokölluðu eftirmenn Husserls, líkt og Stein, Scheler, Heidegger, Sartre
og Merleau-Ponty, þá má einnig minnast á nokkra aðra höfunda.
Sara Heinämaa, einn fremsti fyrirbærafræðingur Norðurlandanna, hefur verið
brautryðjandi í femínískri fyrirbærafræði, sérstaklega hvað varðar fyrirbærafræði-
lega greiningu á kyngervi og framkomu. Þar hefur hún óspart nýtt sér greiningu
Husserls á líkamleika. Einnig hefur hún gert viðamikla rannsókn þar sem hún
bendir á að hversu miklu leyti de Beauvoir nýtti sér heimspeki Husserls óháð
37 Heidegger tekur raunar fram í Veru og tíma að hann ætli ekki að rannsaka tengsl líkamleika
þarverunnar við veru hennar í rýminu. Sjá Heidegger, 1962: 143 og Zahavi, 1994: 76, neðanmáls.
Hugur 2015-5.indd 61 5/10/2016 6:45:10 AM