Hugur - 01.01.2015, Page 71

Heimspeki líkamans og heimspeki í líkamanum 71
er sagt vera eðli kynjanna. Kynbundnir eiginleikar eru í stöðugri þróun vegna þess
að maðurinn er sem sköpunarverk stöðug verðandi. Það merkir að hið innra og
hið ytra (svo fremi að hægt sé að greina þar á milli vegna þess að mörkin eru óljós)
búa yfir eigin skipan og eru í gagnvirkum tengslum og geta þannig mótað hvort
annað. Samkvæmt Butler býr líkaminn sjálfur ekki yfir eigin skipan vegna þess að
hún kemur að utan fyrir tilstilli táknrænnar skilyrðingar vitundarinnar. Líkaminn
sem er á stigi sem kemur á undan orðræðu og sem Butler segir vera hina eiginlegu
þrá, á ekki möguleika á að tjá sig í máli samkvæmt því líkani sem hún setur fram.
Þetta skýtur skökku við vegna þess að henni er umhugað um að taka líkamlega
hlið kynjasjálfsmynda alvarlega og að leggja áherslu á getu þeirra til þess að veita
viðnám með því að grafa undan og kollvarpa ráðandi skipan kynjatvíhyggju. Hún
vill jú sjá margþættari mismun og nemur usla á sviði kynjasjálfsmynda eins og
titillinn á tímamótaverkinu Gender Trouble gefur til kynna.
Mismunarfemínismi
Kenningin um tjáningarmáta líkamans sem Nietzsche lagði grunn að er útfærð
frekar í fyrirbærafræði Maurice Merleau-Ponty17 um líkamann og síðan með
hliðsjón af kynjamismun í verki Simone de Beauvoir18 um hitt eða annað kynið.
Samkvæmt fyrirbærafræðinni, sem bæði eiga rætur í, telja Merleau-Ponty og
Beauvoir að líkaminn sé aðstaða okkar, upphafsreitur og það sem ljær okkur tak
okkar á heiminum. Líkaminn er að því leyti tæki sem við notum til að beita okkur
í lífi okkar. Sem vilja- og hvataverur, sem mennsk dýr, erum við einnig skilyrt á alls
kyns máta í líkamlegri umgengni við hlutheiminn og aðrar lífverur. Heimspekileg
viðbót Beauvoir við þetta framlag fyrirbærafræðinnar til skilnings á mönnum sem
líkamsverum, var að fullyrða að kynin tvö séu tilfinningalega skilyrt á einn ólíkan
grundvallarmáta. Kvenlíkaminn er ólíkur karllíkamanum á þann hátt að vegna
getu hans til að ganga með börn er hann umhverfi fyrir annað, honum framandi
líf.19 Þetta kvenafbrigði af karl-manninum hefur löngum nýst heimspekingum
til að telja kvenlíkamann afbrigðilegan. Beauvoir vildi hafna þessum viðhorfum
sem hafa gegnsýrt heimspekihefðina og sýna fram á að þessi kyngerð mannsins
sé engu minna merkileg en kyngerð karlsins. Þetta er ekki bara óvefengjanleg
líffræðileg staðreynd heldur setur hún konur (óháð því hvort þær raunverulega
geta gengið og ganga með börn) í þá stöðu að hafa minni stjórn á líkama sínum
vegna þess að önnur vera getur tekið sér búsetu í honum. Líkami kvenna er þess
vegna eigin og framandi í senn.20 Þessi sjálfsagða hugmynd er heimspekilega
byltingarkennd vegna þess að hún grefur undan karlhverfum hugmyndum um
manninn sem oftar en ekki hafa mjög einkennst af hugmyndum um manninn
sem einstaklingsbundna og sjálfráða veru. Þess vegna umbyltir hugmynd Beauvo-
ir um kvenlíkamann algildum hugmyndum hefðarinnar um þekkingarveruna,
17 Merleau-Ponty, 2013.
18 Beauvoir, 2010.
19 Beauvoir, 2010: 538–541.
20 Heinämaa, 2003: 71 o.áfr.
Hugur 2015-5.indd 71 5/10/2016 6:45:13 AM