Hugur - 01.01.2015, Síða 91

Efi, skynsemi og kartesísk endurhæfing 91
eða lýsa yfir aðferðarfræðilegri nauðsyn, almennum „efa“, fyrirfram – þ.e. á undan
rannsókninni sem á eftir fer. Þessi efi er oftast nær talinn fela í sér bæði frestun
dóma um þau efni sem áður var trúað og frestun trausts á grundvallarsálargáfum
sem áður var treyst á. Hume, til dæmis, skildi kartesíska aðferð augljóslega á þenn-
an hátt. „Til er ein gerð heimspekilegrar efahyggju“, segir Hume í Rannsókninni,
sem gengur í veg fyrir alla könnun og heimspeki áður en hún kemst af
stað, og er mjög hampað af Descartes og fleirum sem fullkominni vörn
gegn villum og illa grunduðum dómum. Þessi gerð efahyggju ráðleggur
oss að draga allt í efa – ekki bara allar vorar fyrri skoðanir og viðmið,
heldur einnig sálargáfur vorar.12
Með orðalagi Humes gætum við kallað þessa tegund efa (eða frestun trúar)
sem kynnt er til sögunnar á undan efasemdarökum, „fyrirfram-efa“ (antecedent
doubt) og þá tegund sem kynnt er til sögunnar sem afleiðing af slíkum rökum
„eftirá-efa“ (consequent doubt).13 Úr því að Descartes er almennt eignað það
sem ég kalla almennan fyrirfram-efa – fyrirfram-efa sem er annaðhvort algildur
eða algildur nema í sérstökum undantekningartilvikum14 – á ég við almennan
fyrirfram-efa þegar ég tala um „fyrirfram-efa“ hér á eftir. Ekki er gert ráð fyrir
því að eftirá-efi sé almennur.
Fylgi við þá skoðun að fyrirfram-efi sé fastur liður í aðferðarfræði Descartesar
hefur ekki minnkað. Meðal þeirra, sem nýlega hafa ritað um efnið á ensku, virðast
til dæmis Kenny og Frankfurt sammála um að reglan sé: frestið dómum fyrst,
hugleiðið síðan. Ennfremur eru þeir sammála um að René sé að færa rök fyrir
þessari reglu í kaflanum úr Fyrstu hugleiðingu sem vitnað var til að framan.
Kenny, sem ræðir málið stuttlega, viðrar ekki greinarmuninn á ótraustum rót-
um og vafasömum skoðunum sem áðan var minnst á. Hann telur að René haldi
því fram að „þegar við vöxum úr grasi tökum við ógagnrýnið upp margar skoðanir
sem geta verið ósannar“ (sem Kenny viðurkennir fúslega) og að hann dragi síðan
umsvifalaust (án frekari forsendna) þá ályktun að við verðum undireins að fresta
dómum um allar skoðanir okkar. Ein af forsendunum, sem vantar í þessa rök-
færslu, er að engin skoðana manns geti verið örugg nema allar aðrar séu öruggar;
„rökfærsla Descartesar gerir ráð fyrir þessu,“ segir Kenny, „en hann kemur með
enga sönnun fyrir því“. Kenny finnst „dulda forsendan sem gert er ráð fyrir“, og
12 Hume, Enquiry, útg. af L.A. Selby-Bigge (Oxford: Clarendon Press, 1902), XII.i (bls. 149–150);
sbr. David Hume, Rannsókn á skilningsgáfunni, þýð. Atli Harðarson (Reykjavík: Hið íslenska
bókmenntafélag, 1988), bls. 247).
13 Eins og „fyrirfram“ (antecedent) er „eftirá“ (consequent) einnig orðið sem Hume notar: „Til
er önnur gerð heimspekilegrar efahyggju sem mætir vísindum og rannsóknum eftir að þau eru
komin af stað [consequent to]. Þessi gerð efahyggju kemur upp þegar menn teljast hafa uppgötvað
annaðhvort óbetranlegan fallvaltleika sálargáfna sinna eða vanhæfni sína til þess að komast að
ákveðinni niðurstöðu um einhver undrunarefni sem þeir fást við í fræðum sínum.“ (Rannsókn, bls.
248.)
14 Frankfurt, til dæmis, vill undanskilja skynsemina frá fyrirfram-efa.
Hugur 2015-5.indd 91 5/10/2016 6:45:18 AM