Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 93

Efi, skynsemi og kartesísk endurhæfing 93
Samt sem áður kallar Frankfurt „alveg ótvíræða og afdráttarlausa“ þá skoðun
Descartesar (í sama bréfi til Clerseliers) að „maður þurfi einhverja ástæðu til
þess að efast áður en maður ákveður að gera það, og þess vegna setti ég fram í
Fyrstu hugleiðingu minni meginástæðurnar fyrir því að efast“ (HR II:126). Þess-
ar „ástæður“ koma fram í efasemdarökfærslunum sem meginefni Fyrstu hug-
leiðingar felst í. Samkvæmt skoðun Frankfurts játar Descartes því bæði og neitar
að fyrirfram-efi sé aðferðarfræðileg nauðsyn. Af því leiðir að Frankfurt metur það
svo að „greinargerð Descartesar … sé ekki fyllilega sjálfri sér samkvæm … Hon-
um hætti til að rugla saman fyrsta og öðrum þætti ætlunarverks síns og stundum
talar hann óréttilega [!] eins og efasemdarökfærslurnar fari á undan umturnun
skoðana hans.“20
V
En jafnvel þótt maður sé hlynntur fyrirfram-efa, eins og Frankfurt er, hlýtur mað-
ur að viðurkenna að það er erfitt að halda honum til streitu, einkum ef tilgangur
Descartes er hafður í huga: að ljá þekkingu okkar traustari grundvöll. Hume lét
þau orð falla að „ef nokkur maður gæti … lagst í svona kartesískan efa (en aug-
ljóslega getur það enginn maður) þá væri hann með öllu ólæknandi og engin rök
gætu þá fært oss neina vissu eða sannfært oss um nokkurn hlut,“ enda segir hann
að við „getum ekki treyst“ á neinar „sálargáfur“ sem við þyrftum á að halda í þessu
skyni.21 Aðrir hafa bergmálað þessa skoðun á okkar tímum. Þannig telur Kenny
að fyrirfram-efi grafi jafnvel undan efasemdarökfærslum Fyrstu hugleiðingar:
Eins og Descartes hrindir áætlun sinni í framkvæmd er langt frá því
að hann nái að „efast um hvaðeina sem efast verður um“. Ef hann trúir
því að skilningarvitin hafi stundum blekkt hann og að stærðfræðingar
hafi gert skyssur, þá virðist hann treysta bæði minni sínu og reynslu eða
þeim útreikningum sem sýndu að um villur var að ræða. … Hann hlýtur
einnig að viðurkenna áfram þá grundvallarreglu að setningar sem standa
í mótsögn hvor við aðra geti ekki báðar verið sannar.22
Síðasta atriðið er einkar mikilvægt. Ef Descartes heldur, af einhverjum ástæðum,
að fyrirfram-efa sé þörf – og einkum, eins og Hume og Frankfurt benda á, ef þessi
efi beinist með ítarlegum hætti að grundvellinum sem öll þekking hans byggist
á – hvernig getur þá slíkur efi, eins og Frankfurt vill að hann sé, verið „eðlilegt og
viðeigandi skref í sérhverri rannsókn sem ætlar sér að vera rökrétt og skipuleg“?
Með því að varpa grun á allar „rætur“ okkar – höfum við þá ekki einmitt neitað
okkur um að beita skynseminni, sem er þegar öllu er á botninn hvolft, ein af
þessum rótum? Og ef við undanskiljum skynsemina, erum við þá ekki í sjálfu
höfuðatriðinu búin að bíta í skottið á okkur? Við hljótum að horfa til þess að
20 Frankfurt, Demons, bls. 18, 22.
21 Hume, Rannsókn á skilningsgáfunni, bls. 247 (Enquiry, XII, i).
22 Kenny, Descartes, bls. 20.
Hugur 2015-5.indd 93 5/10/2016 6:45:19 AM