Hugur - 01.01.2015, Side 132

132 Nanna Hlín Halldórsdóttir
mótun hlýðni í vestrænum samfélögum.51 Dygðin gengur út á að afhjúpa þekk-
ingarrammann sem skilyrðir tilvistarrétt okkar. Hér kemur siðfræðin til sögunn-
ar; dygð er gagnrýnið samband okkar við normin, samband okkar við hið ráðandi
siðferði sem og normin er mótanlegt.
Í samfélaginu byggjast upp alls kyns leiðir til þess að aðhafast, gera hlutina,
til þess að auðvelda samskipti; eins og kannski felst í orðinu venjur. Samfélagið
er sífellt verðandi, allt er á iði en sömu hreyfingarnar endurtaka sig oft.52 Að
vera gagnrýnin er að huga að því hvernig þessar endurtekningar eða venjur skapa
ákveðið valdasvið verufræði, þannig að tilvist okkar sem virkilega er á iði er samt
sem áður á einhvern hátt orðin fastmótuð; rammi tilvistar okkar býður upp á færri
tækifæri til að vera.53
Sveigjanleg verufræði félagsskaparins
Sú einstaklingshyggja sem segja mætti að hafi verið ráðandi síðustu áratugi og er
oft tengd hugmyndum (ný)frjálshyggjunnar elur fólk gjarnan upp í þeirri trú að
allt sé hægt ef viljinn er fyrir hendi.54 Eins og veruháttur okkar sé ótakmarkaður.
En við getum ekki allt, t.d. getum við ekki flogið út um gluggann nema meiða
okkur eða enda tilvistina, hún hefur sínar efnislegu takmarkanir. Fyrir sum okkar
hefur hún meiri efnislegar takmarkanir en önnur, sum geta flogið í flugvélum á
meðan önnur geta ekki framlengt tilvistina vegna matarskorts. En þar að auki er
tilvistin félagslega skilyrt55 því að svo miklu leyti sem við viljum deila lífinu með
öðrum manneskjum þá verðum við að laga okkur að valdasviði verufræðinnar, að
skrifuðum og óskrifuðum boðum og bönnum samfélagsins. Þetta á bæði við um
„stærra kerfið“, að fá starf, ganga í skóla en einnig öll þau míkró-samfélög sem til
verða. Jafnvel þegar við gefum skít í kerfið/samfélagið í gagnrýni okkar og andófi
og reynum að standa að mestu leyti utan kerfisins þá þurfum við að laga okkur
að þeim manneskjum sem við viljum deila lífi með, þeim viðhorfum og normum
sem þar er að finna – jafnvel í andfélagslegustu eða and-normatívustu hópum sem
finna má.
Og því spyrjum við: Hvernig er best að lifa saman? Að temja sér gagnrýn-
ið viðhorf að hætti Butler felst í raun í því að aðhyllast sveigjanlega, félagslega
51 Foucault, 2007: 43.
52 Grundvöllur gjörningskenningar Butler er að sýna fram á að sjálfið myndast í gegnum endur-
tekningu sömu gjörðarinnar í sífellu. Möguleikinn á gerendahæfni (e. agency) felst því í að ná að
rjúfa endurtekninguna. Eins og sjá má í þessari umfjöllun um gagnrýni út frá Butler þá tengist
hugmynd hennar um gagnrýni gjörningskenningunni órofa böndum. Sjá Butler, 1990.
53 Butler, 2002: 216.
54 Oftast er talið að skeið nýfrjálshyggju hafi hafist í kringum 1980 en frjálshyggjan lýsir þeim
hugmyndum um einstaklingsfrelsi og rétt frá og með 17. öld. Samband nýfrjálshyggju við frjáls-
hyggju er flókið en flest gagnrýni femínískra fræða sem og meginlandsheimspeki beinist að sjálfs-
verumótun hinnar fullvalda/frjálsu sjálfsveru út frá frjálslyndri stjórnspekihefð sem nær handan
nýfrjálshyggjunnar.
55 Síðan hækkar flækjustigið þegar við hugum að sambandi efnislegrar og félagslegrar tilvistar okkar
– að hversu miklu leyti hin félagslega menning ákveði hverjir fljúgi í flugvélum og hverjir eigi vart
til hnífs og skeiðar.
Hugur 2015-5.indd 132 5/10/2016 6:45:32 AM