Hugur - 01.01.2015, Page 136

136 Nanna Hlín Halldórsdóttir
„gagnrýninni hugsun“ heldur miklu frekar að spyrja þau hvað það þýddi að segja
sig vera plágu á jörðinni, yppta svo öxlum og tékka á fésbók í snjallsímanum. Ég
þurfti að endurhugsa mínar gagnrýnu aðferðir fyrir þennan tíma og þennan stað.
Ennfremur þurfti ég á einhvern hátt að læra að dvelja ekki aðeins í gagnrýninni,
eða að skapa sektarkennd. Eftir að hafa notað hinn dystópíska unglingabóka-
þríleik Hungurleikana til þess að skoða hvað væri athugavert við samfélagskerfið
okkar, fann ég mig í sárri þörf fyrir hlýja og góða útópíu svo við myndum ekki
endilega endurframleiða þennan plágu-sjálfsskilning (eða í það minnsta skoða
hvort pláguvírusar gætu kannski haft það kósí með öðrum).
Strax eftir hrun var ákallið um gagnrýna hugsun bundið von um að nú gæti
virkilega eitthvað breyst. Eftir því sem lengra líður frá hruni virðist sú von smám
saman vera að breytast í kaldhæðni og hvað sem má segja um kaldhæðni þá hvet-
ur hún ekki beinlínis til aðgerða. Plágu-sjálfsskilningurinn gæti verið til marks
um slíka vonkalda hugsun. Vonin um breytingar eftir hrun stóðst ekki væntingar
okkar en víst er að ekkert gerist ef vonin fær að deyja.66 Einmitt á þessum tíma-
punkti, þegar enn kreppir að en við erum kannski lent aftur á jörðinni eftir bæði
sjokkið sem og útbólgnaða von fyrstu áranna, er mikilvægt að halda áfram að
spyrja um gagnrýni. Það er jafnframt mikilvægt að gagnrýnin hugsun verði ekki
að fastmótuðum flokki sem smám saman missi bæði þýðingu og von. Að flokki
sem varpi fram svo abstrakt lögmálum að engin tengi í raun við þau. Að hugmynd
sem fólk yppi öxlum yfir, hlæi kaldhæðnislega að og noti til að minnast vonarinn-
ar sem lifði í kjölfar hruns.
Páll glímdi við spurninguna um það hvort hægt væri að kenna gagnrýna hugs-
un, svaraði henni játandi en skildi enn fremur eftir rými fyrir hverja og eina
manneskju til þess að tilgreina gagnrýna hugsun ætíð upp á nýtt. Síðan þá hefur
mikið borið á því að rætt sé hvernig megi kenna gagnrýna hugsun á ólíkum stig-
um skólakerfisins. Spurning Páls er hins vegar fræðilega áhugaverðari heldur en
spurningin um hvernig að mínu mati. Vegna þess að spurningin um hvernig á
ekki beinlínis heima í fræðilegri umræðu heldur frekar í gagnrýnum aðgerðum. Í
gagnrýnum fræðum er mikið spurt um samband fræða og aðgerða (e. theory and
practice), í þessu tilfelli, hugsun okkar um gagnrýni – á borð við þessa grein og
síðan hvernig við stundum hana alltaf þá þegar í samskiptum við aðra.67 Fræðileg
umræða af þessu tagi ætti að hafa það í sér að opna fyrir möguleika og velta þeim
fyrir sér en gæti verið varasöm ef hún festir alveg niður tímalausar hugmyndir
um gagnrýni. Að kenna gagnrýna hugsun aftur á móti er að gagnrýna kennda
hugsun; að skoða hugsun okkar og undrast yfir því hversu mörgu við tökum sem
sjálfsögðu. Það tilvistarlega sjónarhorn sem hér hefur verið sett fram út frá hug-
myndum Butler gæti reynst ein leið í samtímanum til þess að koma auga á lærðar
og kenndar hugsanir okkar sem takmarka tilvist okkar eða annarra. Hvernig slík
aðferð yrði útfærð í samræðu eða kennslu er ekki hægt að vita fyrirfram heldur
66 Fyrir frekari pælingar um samband vonar og útópíu, sjá Nanna Hlín Halldórsdóttir, 2013.
67 Samband teoríu og praxís þarf ekki að vera fullkomlega aðgreint samanber þá hugmynd Theodors
Adorno að teoría sé alltaf þegar praxís; hún búi ekki í einhverjum óhlutbundnum heimi. Hug-
leiðingar Adornos má t.d. sjá í greininni „Marginalia to Theory and Praxis“. Adorno, 1998.
Hugur 2015-5.indd 136 5/10/2016 6:45:34 AM