Hugur - 01.01.2015, Page 146

146 Róbert Jack
hann enn á þolmörk þessarar skiptingar í síðustu greininni í Hugsunin stjórnar
heiminum.
Áður en ég segi skilið við greinina „Hvað er heimspekikennsla?“, verð ég að
nefna vonir Páls fyrir mannkynið, en hann segist vona að það nái að samhæfa
þekkingu sína (41). Hann tengir þetta þroska í hugarheiminum (42) og segir
heimspekikennslu snúast um forsendur þessa þroska. Um þessi tvö atriði hefði
verið gaman að lesa ítarlegri umfjöllun frá Páli, því þó að vonin um að mannkyn-
inu takist að samhæfa þekkingu sína geti virst harla brosleg í sífellt flóknari heimi,
þá hygg ég að hún sé eitt áhugaverðasta verkefni heimspekinnar í framtíðinni.
Varðandi þroskann er ég einnig hjartanlega sammála Páli um að hann tengist
þessu viðfangsefni, meiri þroski gerir það líklegra að þetta verkefni beri árangur.
Þriðja greinin í bókinni spyr í titli sínum hvort heimspeki sé platonsk í eðli sínu
og er ein af fjórum greinum í safninu sem hvorki virðist hafa birst áður né byggj-
ast á fyrirlestri sem Páll hélt áður.7 Sem eins konar platonisti er ég auðvitað afar
ánægður með hvað Páll leitar mikið til þessa stóra meistara í sumum af síðustu
greinum sínum.8 Ég get hins vegar ekki tekið undir með Páli að það afturhvarf til
frummyndakenningarinnar sem hann virðist sjá fyrir sér sé æskilegt.
Páll talar um að gagnrýni Aristótelesar á frummyndakenningu Platons hafi á
endanum valdið því að eining merkingar, sem frummynd hins góða standi fyrir,
skiptist upp og glatist þar með. Þannig verði okkur ekki lengur kleift að skilja
heildarsamhengi hlutanna (59). Í niðurlagi greinarinnar segir Páll það höfuð-
spurningu heimspekinnar hvernig við eigum að hugsa þá merkingu sem býr í
frummynd hins góða (62). Og vegna þeirrar heildarmerkingar, sem þessi frum-
mynd geti veitt okkur, telur Páll að hún skipti öllu máli við iðkun heimspeki.
Það verður að segjast að í dag sé þessi niðurstaða sannarlega óvænt. Frum-
myndakenning Platons hefur frekar verið nokkuð sem menn skopast að á síðari
tímum. Ég tel Páli það tvímælalaust til tekna að þurfa ekki að tolla í tískunni og
ég viðurkenni að vandamálið sem hann nefnir sé raunverulegt, því það er tví-
mælalaust erfiðara að lifa í heimi þar sem merkingu hlutanna hefur verið skipt
upp en þar sem hún er ein og heildstæð. Það er hins vegar vandséð hvernig hverfa
má til baka til þeirrar einföldu sýnar sem frummynd hins góða stendur fyrir. Það
virðist svolítið eins og ætla að gleyma öllu sem gerst hefur síðustu áratugina og
reyna að endurlifa gamla takta frá unglingsárunum. Ég held einfaldlega að það
virki ekki. Til að hlúa að merkingunni á ný er miklu nær að upphefja þau fræði
sem fást við merkinguna í heiminum og vanda sig við að samhæfa þekkingu
mannkynsins, eins og Páll komst að orði í greininni um heimspekikennsluna.
Tvær síðustu greinarnar af þessum fimm fyrstu greinum bókarinnar virðast
mér bæta litlu við hinar þrjár sem á undan koma. Þær heita „Hlutverk heim-
spekingsins í opinberu lífi“ og „Að skilja heimspeking“ og fjalla vissulega um
7 Ein af þessum fjórum greinum er um Sartre, ein um Ricœur og sú síðasta er síðasta greinin í
bókinni.
8 Í greininni „Lífsgildi þjóðar“ rekur Páll þrískiptingu heimsins sem hann aðhyllist til Platons
(2009: 42) og þá leikur Platon mikilvægt hlutverk í fleiri greinum í Hugsunin stjórnar heiminum,
ekki síst síðustu greininni.
Hugur 2015-5.indd 146 5/10/2016 6:45:37 AM