Hugur - 01.01.2016, Page 66

Hugur | 28. ár, 2016–17 | s. 66–76
Tryggvi Örn Úlfsson
Merking og tilgangur
heimspekikerfa
Heimspekikerfi Páls Skúlasonar í ljósi Hegels
Á einum stað í bók sinni Merking og tilgangur – að yfirlýstri aðdáun á kerfishugs-
un þýska nítjándu aldar heimspekingsins Hegels – spyr Páll Skúlason hvort við
þurfum hreinlega á einhverju öðru kerfi að halda en því sem Hegel bjó til: „ [...]
dugar ekki kerfi hans til að hugsa allt sem vera skal? Höfum við einhverja þörf
fyrir önnur hugsana- eða hugtakakerfi af heimspekilegum toga?“1 Þótt Páll hafi
ekki svarað þessum spurningum beint, er okkur þó líklega óhætt að líta þannig á
að hann hafi svarað þeim í verki með því að helga síðustu mánuði lífs síns því að
fínpússa sitt eigið kerfi, sem hann gerði svo grein fyrir í bókinni sem tilvitnunin
að ofan er sótt í.
En þá hljótum við að spyrja okkur: Hvers vegna þurfti Páll að bæta við kerfi
Hegels? Og úr því að Páll hafði svona mikið álit á kerfi Hegels hvernig hann hafi
bætt þetta kerfi. Gerði Páll einhvers staðar ágreining við Hegel? Þar sem Páll
bendir á í bókinni að merking er alltaf afmörkun og um leið tilvísun til þess sem
hún afmarkar sig frá, þá hlýtur merking kerfis Páls einnig að felast í afmörk-
un þess frá öðrum heimspekikerfum. Og úr því að kerfi Páls virðist líkjast kerfi
Hegels mest af þeim kerfum sem hafa orðið til í 2500 ára sögu heimspekinnar –
eins og orð Páls hér að ofan staðfesta – er ekki ólíklegt að samanburður á þessum
tveimur kerfum sé ágætur lykill að merkingu þeirra. Af þessum ástæðum mun ég
í grein þessari reyna að varpa ljósi á kerfi Páls með kerfi Hegels að vopni og um
leið reyna að staðsetja Pál gagnvart þeim valkostum úr heimspekisögunni sem
standa næst kerfi hans. Þannig getum við vonandi einnig skilið betur hvers vegna
hann taldi að þörf væri á að bæta einu heimspekikerfi við. Og þannig getur Páll
vonandi upplýst okkur um það hvers vegna við þurfum yfirhöfuð að halda áfram
1 Páll Skúlason 2015: 43.
Hugur 2017-6.indd 66 8/8/2017 5:53:27 PM