Hugur - 01.01.2016, Page 80

80 Susan Stebbing
svarað spurningum sem aðrir trúa að þeir hafi svarað aðeins vegna þess að þeir
settu fram ruglingslegar spurningar, þá hlýtur hann að venja sig á gagnrýna og
nákvæma hugsun sem hann getur tæpast ýtt frá sér þegar hann yfirgefur einver-
una í vinnustofu sinni. Einmitt þetta er, að mínu mati, hlutverk heimspekingsins:
að setja fram gagnrýnar spurningar ásamt því að hafa þá einörðu sannfæringu að
mikil vitsmunaleg áreynsla geti leyst úr spurningunum sem er þess virði að spyrja.
Það ætti að vera röð af úrfellingarmerkjum hér til að gefa til kynna stórt bil
sem það pláss sem mér hefur verið úthlutað gefur mér ekki færi á að fylla með
þeim hætti sem ég hefði helst viljað. Ég kem mér því strax að smáatriðunum.
Heimspekingur ætti síðastur allra að fara að tjá sig í óhlutbundnum myndum eða
alhæfingum. Viðurkennum heldur að enskur nútímaheimspekingur sé þegn þessa
lands sem þarf að gegna þeim venjulegu skyldum sem búast má við af honum.
Hann ætti að gegna þeirri skyldu sem á honum hvílir sem borgara í lýðræðisríki,
sem er sú skylda að leggja fram sína uppfræddu og upplýstu skoðun... Vandamál
kemur upp þegar reynt er að ljúka við setninguna. Til hvers og hvernig á að leggja
fram skoðunina? Svarið er væntanlega háð því hvers konar persóna heimspek-
ingurinn er. Lágmarksframlag hans felst í því að kjósa, að orða skoðun sína í
návist þeirra sem hann ræðir við um stjórnmál og að endurskoða skoðun sína
óhikað ef nýir þættir sem málið varða kalla á slíkt. Ekki allir heimspekingar væru,
held ég, hæfir til að taka meiri þátt en þetta í stjórnmálum, í hinum venjulega
skilningi orðsins „stjórnmál“. Heimspekingar eru sem slíkir (aftur, að mínu mati)
ekki gæddir sérstökum hæfileikum fyrir stjórnmálaaðgerðir eða stjórnmálahugs-
un. Þeir sem ekki búa yfir slíku geta samt sem áður þjónað landi sínu vel og
þannig öllu mannkyni.
Heimspekingur með mína afstöðu krefst þess að fá dæmi, svo við drukknum
ekki bara í orðaflaumi, sem oft er ruglað saman við djúpar hugleiðingar, enda
virðist hið óskiljanlega oft djúpviturt þeim sem telur sig hafa öðlast hugljómun.
Hér er eitt dæmi: „Hin nasíska heimspeki“, „heimspeki fasismans“ — þetta eru
orðasambönd sem nú eru oft notuð. Ég held að þau séu ekkert illa valin. Það safn
af kreddum, væntingum og hugsjónum sem virðast veita leiðtogum Þýskalands
innblástur, þar á meðal sjálfum der Führer, myndar nokkuð sem í grófum dráttum
má lýsa sem „lífsheimspeki“. Hvað þetta felur í sér er ef til vill nokkuð sem ég veit
of mikið um til að geta lýst því í stuttu máli. Ég vil aðeins draga fram fáein atriði.
Þessi heimspeki felur í sér ákveðnar skoðanir á manneskjum almennt og Þjóð-
verjum sérstaklega, ákveðnar skoðanir sem varða það að einstakir borgarar sem
eru á lífi í dag skipti litlu máli í samanburði við mikilvægi mögulegra afkomenda
þeirra. Viðurkenning á þessari heimspeki verður að miklu leyti skýrð með sögu
þýsku þjóðarinnar. Þjóðverjar eru pólitískt ungir sem þjóð og stjórnmálaheimspeki
þeirra er óþroskuð. Þau okkar sem erum ekki svo ólánsöm að vera þýsk getum
litið á þessa heimspeki með augum áhorfandans og þannig áttað okkur á þroska-
leysi hennar og séð ástæðurnar fyrir því taki sem hún hefur á fylgismönnum sín-
um í Þýskalandi. Við getum einnig séð að það væri gagnslaust að ráðast beint
á þessa heimspeki með því að úthrópa þá sem boða hana eða með því að beita
áróðursbrögðum á þá sem trúa á hana. Ef ég ætti að fara nánar út í þetta þyrfti ég
Hugur 2017-6.indd 80 8/8/2017 5:53:32 PM