Hugur - 01.01.2016, Page 82

82 Susan Stebbing
„England býst við“ og svo framvegis, en það er hættulegt að hugsa að England eða
Þýskaland „fari fram á“ eitthvað eða „búist við“ einhverju á sama hátt og ég eða þú
getum „farið fram á“ eða „búist við“. Það er ekki Þýskaland heldur Þjóðverjar, og
þá má spyrja áfram: „Hvaða hópur Þjóðverja?“ Heimspekingur er líklegri til að
forðast þá villu að hugsa í sértekningum en þeir sem eru óþjálfaðir í heimspeki-
legri hugsun. Þetta er satt um „heimspekinginn“, það er að segja um manneskju,
að svo miklu leyti sem hún hugsar sem heimspekingur. En „heimspekingurinn“
er líka sértekning sem við þurfum að tala varlega um.
Ef það er rétt að hugsun heimspekinga á fyrri tímum hafi áhrif á líf okkar í
dag þá virðist mér að við getum ekki óskað þess að heimspekingar hætti, jafnvel
á pólitískum álagstímum, að verja miklum tíma og orku í að hugsa sem heim-
spekingar. Dagurinn í dag á eftir að verða liðin tíð og það skiptir máli fyrir þá
sem munu lifa í framtíð okkar að sumir af okkar bestu hugsuðum séu núna að
reyna að glöggva sig á þeim lögmálum sem gera mönnum kleift að lifa lífi sínu
fullnægjanlega. Þetta atviksorð er ljótt en lýsingarháttur þátíðar eða lýsingarorðið
,fullnægjandi‘ duga ekki. (Að gera ráð fyrir að svo væri voru ein af alvarlegustu
mistökum Platons.) Þegar, ef nokkurn tíma, útópían sem okkur hefur dreymt um
í einrúmi verður að veruleika þá þarf enn að lifa lífinu og að sumu leyti þarf að lifa
því alveg eins og það er núna á sínum heilbrigðustu og bestu gleði- og skilnings-
stundum. Það er vegna þessa markmiðs sem við þurfum að þola pólitískar erjur,
kannski jafnvel stríð. En erjur og stríð hætta ekki skyndilega, þau líða ekki undir
lok eins og brú sem er sprengd skilur eftir sig bil sem brúa má aftur með efni
sem sótt er á öruggan stað. Á tímabilum þegar erjur standa yfir þarf heimspekileg
hugsun að halda áfram. Ef gæfan er okkur hliðholl þá eru nokkrir sem geta, í það
minnsta um stundarsakir, hugsað óáreittir af þrautum líðandi stundar. Vissulega
yrðu þessi stuttu tímabil ánægjustundir, það er ekkert slæmt við það; í þessu felst
ekkert harðbrjósta skeytingarleysi um þjáningar annarra.
Aðeins heimspekingur sem tekur heimspekina fremur en sjálfan sig alvarlega
samþykkir það sem staðhæft er hér að framan. Ég held ekki að hægt sé að smíða
heimspeki eftir hentisemi, jafnvel þótt hægt sé að búa til nýtískulega eftirlíkingu
með þeim hætti. Þar með trúi ég því ekki að heimspekingur geti almennilega
reynt að tengja heimspekileg áhugamál sín við stjórnmálaskoðanir sínar eða sett
fram lögmál ætluð sérstaklega til að leiðbeina stjórnmálamönnum. En ég tel að
stjórnmálaskoðanir hans muni að hluta til ákvarðast af heimspekilegri sýn hans
og að svo miklu leyti sem heimspeki hans hefur áhrif á annað fólk þá mun hún
einnig hafa áhrif á stjórnmálaskoðanir þess. Sérhver samfélagsgerð sem setur
hömlur á frjálsar umræður, þar sem bönn eru viðhöfð og reynt er að fá alla til að
hugsa eins, er ósamrýmanleg athöfnum heimspekings. Heimspekingur sem býr
við þá ógæfu að vera innikróaður í slíku samfélagi, á ekki kost á neinu öðru en að
deyja. Í slíku samfélagi væri ekki ómaksins vert fyrir nokkra manneskju að halda
áfram að lifa.
Eyja M. Brynjarsdóttir þýddi.
Hugur 2017-6.indd 82 8/8/2017 5:53:32 PM