Hugur - 01.01.2016, Page 112

Hugur - 01.01.2016, Page 112
112 Sigrún Inga Hrólfsdóttir og þannig á ævintýrið sér stað, hið óendanlega flókna samspil sem veruleikinn og orsakasamband hlutanna er.14 Vera Frakkinn René Descartes, sem stundum er nefndur faðir nútímaheimspeki, gerði skýran greinarmun á sál og líkama – sjálfsveru og hlutveru. Í viðleitni sinni til þess að endurhugsa ýmsar hugmyndir skólaspekinga15 samtíma síns, sem að hans mati voru úr sér gengnar, vefengdi hann kerfisbundið viðurkenndar hugmyndir. Hann var rökhyggjumaður og dró í efa að reynsla (skynjun) væri heppileg aðferð til að byggja traustan grundvöll fyrir vísindi.16 Eitt gat hann þó ekki dregið í efa, og það var að hugur hans gat hugsað. Af því sprettur hin fræga setning „Cogito ergo sum“ eða „Ég hugsa, þess vegna er ég“. Tvíhyggja hans um sál og líkama hafði mikil áhrif og Descartes hafnaði hinni aristótelísku skýringu skólaspekinnar að allir efnislegir hlutir væru bæði efni og form. Sálin var raunveruleg fyrir Descartes og Guð sömuleiðis, en með rökhyggju taldi hann sig færa sönnur á tilvist Guðs.17 Descartes taldi sig skoða heiminn og sjálfan sig á hlutlægan hátt. Og hin kartesíska skoðun var studd og staðfest gegnum stærðfræði og eðlisfræði. Þessi hlutlæga nálgun var þó á forsendum rökhugsunar en ekki skynjunar. Með þess- um hætti klippti hinn kartesíska heimsmynd út hina skynfræðilegu vídd. Hið skynfræðilega féll undir „persónulegt“ mat. Skynfræði og vísindi voru aðskilin og jafnframt svið listar og rannsókna. Við þessa aðgreiningu losnaði einnig um þau tök sem guðstrú hafði á þekkingu og list.18 David Hume hugsaði mikið um orsakasamband hlutanna og var sammála Isaac Newton að því leyti að við höfum margs konar möguleika til þess að útskýra hvernig hlutirnir virka, en það er ekki þar með sagt að það skýri af hverju þeir virki. Hume hélt því þess vegna fram að hugmyndir okkar byggðust á reynslu og vana. Til dæmis sú skoðun okkar að sólin komi upp á hverjum morgni. Hume var þeirrar skoðunar að við séum þess fullviss að sólin muni koma aftur upp á morgun vegna þess að þannig hefur það alltaf verið, en ekki vegna þess að við höfum svo djúpan skilning á orsökum og virkni himintunglanna. Orsakasamband er því vit- und um fylgni. En ein orsök getur þó haft óteljandi mismunandi afleiðingar í för með sér. Heimurinn er kannski fullkomlega óreiðukenndur, en náttúran kennir okkur. Frá ungum aldri lærum við af reynslunni í samskiptum okkar við ytri og innri heim. Það er fyrirfram ákveðið samræmi milli ytri og innri náttúru. „Þannig 14 Morton 2013: 26. 15 Skólaspeki er sú heimspekihefð sem var ríkjandi í Evrópu á miðöldum eða frá árunum 1000– 1500. Skólaspekingar byggðu á kristinni guðfræði og ritum Aristótelesar sem Bóetíus hafði þýtt á latínu um 500 árum fyrr. Markmið skólaspekinnar var að sætta kristna speki við rökfræði forn- aldar. Það er almennt litið niður á skólaspekina enn þann dag í dag. Skólaspekingar lögðu stund á frumspeki sem módernistar höfnuðu. Timothy Morton telur að við þurfum nú að skilja við módernismann, hann hafi komið okkur og öllu umhverfinu á hvínandi kúpuna. En þá fáum við í vissum skilningi hugmyndir Aristótelesar aftur. 16 Þorsteinn Gylfason 2001. 17 Descartes 2001. 18 Morton 2013: 79. Hugur 2017-6.indd 112 8/8/2017 5:53:42 PM
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189

x

Hugur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.