Hugur - 01.01.2016, Page 137

Rökgreiningarheimspeki sem gagnrýnistól 137
hugmyndum og snerist þannig aldrei fyllilega á sveif með þeirri stefnu sem boðuð
var í anda rökfræðilegrar raunhyggju.
Stebbing var ötull talsmaður gagnrýninnar hugsunar og þess að beita skyldi
rökfræði og skynsemi í daglegu lífi og til að hugsa um málefni líðandi stundar.
Þetta kemur fram í bókum hennar Logic in Practice38 og Thinking to Some Pur-
pose39 þar sem hún talar um mikilvægi þess að hugsa og tjá sig skýrt, eða „að hugsa
vel“. Hún leggur víða í verkum sínum áherslu á að andmæla því sem hún telur
óskýra eða loðna hugsun, meðal annars á þeim forsendum að hún sé ruglandi fyrir
almenning. Í Thinking to Some Purpose fjallar hún í löngu máli um áróður og áhrif
hans á almenning. Bókin kom út 1939 þegar seinni heimsstyrjöldin var yfirvofandi
og Stebbing leit svo á að neyðarástand ríkti, ekki síst vegna þess að stjórnvöld
væru hreinlega að ganga af göflunum. Stebbing gagnrýndi þar meðal annars það
sem hún kallaði dósahugsun (e. potted thinking). Henni lýsti hún sem svo að þar
væru flóknar og margþættar hugsanir soðnar niður og einfaldaðar og við fengjum
þær svo afhentar og tækjum við þeim án þess að skoða þær nokkurn tímann
almennilega.40 Í bókinni Ideals and Illusions, sem kom út 1941 eftir að stríðið var
hafið, var Stebbing svo komin enn lengra út í pólitíska ádeilu.41
Stebbing varð mjög upptekin af ábyrgð sinni sem heimspekingur á stríðstím-
um. Auk þess að sinna ýmsu friðar- og hjálparstarfi taldi hún það skyldu sína að
nota kunnáttu sína í heimspeki til góðs, það væri ómögulegt að aðskilja heim-
spekina frá lífsháttunum. Beita skyldi rökfræði og skynsemi í daglegu lífi og til
að hugsa um málefni líðandi stundar. Í áðurnefndri bók, Ideals and Illusions, gagn-
rýnir Stebbing til að mynda það hvernig óskýr orðanotkun er notuð til að fegra
hlutina og segir að í raun ættum við ekki að nota orð á borð við ,stríð‘ (e. war),
heldur tala um „skipulagða tilraun af hálfu ríkisins til að drepa, limlesta, svelta og
skelfa meðlimi annars ríkis þar til það gefst upp“.42
Í greininni „Philosophers and Politics“ frá árinu 1939 setti Stebbing fram hug-
leiðingar um hvernig heimspekingar ættu með hugsun sinni að nálgast stjórnmál.
Þar kemur fram sú afstaða að frjáls, heimspekileg hugsun sé afar mikilvæg í lýð-
ræðissamfélagi, og meðal annars gagnist hún sem eins konar greiningartæki. Hins
vegar vildi Stebbing alls ekki líta svo á að heimspekingar ættu sem slíkir að leggja
fyrir sig stjórnmál eða láta stjórnmálaskoðanir sínar yfirtaka heimspekina.43 Í
þessari grein talar Stebbing um þýska nasismann sem dæmi um hugmyndafræði
sem henni býður við. Hún setur einnig fram harða ádeilu bæði á fasisma Mussol-
inis og nasisma Hitlers í 7. kafla bókarinnar Ideals and Illusions.44 Það er svolítið
kaldhæðnislegt að lesa dóm Johns Laird um bókina frá 1942 þar sem hann segir
meðal annars:
38 Stebbing 1934.
39 Stebbing 1939a.
40 Eyja Margrét Brynjarsdóttir 2010.
41 Stebbing 1941.
42 Stebbing 1941: 155–156.
43 Stebbing 1939b. Greinin birtist í íslenskri þýðingu í þessu hefti Hugar undir heitinu „Heimspek-
ingar og stjórnmál“.
44 Stebbing 1941: 125–152.
Hugur 2017-6.indd 137 8/8/2017 5:53:49 PM