Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 57

HUGUR
VILHJÁLMUR ÁRNASON
kröfur af margvíslegu tagi úr sögu siðfræðinnar um að fólk
leitist við að þroska möguleika sína og verða sannar mann-
eskjur. Það er til dæmis lykilatriði í hugsun Platóns um sið-
fræðileg efni að manneskjan lifi eins og henni er eiginlegt,
„geri sitt“, eins og segir í Ríkinu. Stóri munurinn á Platóni og
Sartre er hins vegar sá að Platón hugsar innan ramma eðlis- og
tilgangshyggju sem felur í sér ákveðnar forskriftir um skyn-
semi í hugsun og breytni. Þar eru verðmætin raunveruleg og
hinn dyggðugi maður lærir að þekkja þau og virða. En hjá
Sartre stendur elckert eftir af eðli mannsins nema frelsið eitt og
verðmætin hvíla á vali mannsins. Þroskinn felst þá í því að upp-
götva og leggja rækt við eigin frelsi og sjá að í því felst að virða
og jafnvel berjast fyrir frelsi annarra.
III
Meginforsenda þeirrar siðfræðilegu hugsunar sem leynist í
tilvistarstefnunni er sú, að þar eð engin hlutlæg siðferðileg
verðmæti sé að finna, þá hljótum við að líta á frelsið sem
gmndvöll allra gilda. Ennfremur felur þetta sjónarmið í sér að
frelsi merki hér ákvörðun einstaklingsins sem einn og óstuddur
verður að axla ábyrgðina fyrir vali sínu. „Að maðurinn skapi
verðmætin merkir í rauninni ekki annað en þetta“, skrifar
Sartre: „fyrirfram hefur lífið enga merkingu. Áður en þið lifið
er lífið ekkert, en það er ykkar að gefa því merkingu, og gildið
Morality of Law (Yale University Press: New Haven, 1964), 1. kafli
„The Two Moralities“. Á ensku væri þó þroskasiðfræði almennt nefnd
„ethic of self-realization“ eða „ethic of virtues“ og reglusiðfræði „ethic
of rules or principles". Aristóteles er góður fulltrúi þroskasiðfræðinnar
en Hobbes reglusiðfræðinnar. I grein sinni „Siðfræðispjall“ greinir
Þorsteinn Gylfason á milli tvenns konar skilnings á siðferði: annars
vegar sem „ytra reglukerfi, sett af Guði eða mönnum“, og hins vegar
sem „innri eiginleika mannlegs einstaklings, nánar tiltekið safn dyggða
hans og lasta“. Þorsteinn bendir í þessu samhengi á muninn á gnskri
hugsun um siðferðið sem karakter og gyðinglegri sem lögmál.
Siðfræðispjall (Háskóli íslands: Reykjavík, 1981), bls. 6. Einnig mætti
benda á lögmál og réttlæti Garnla testamentisins andspænis kærleiks-
kröfu Nýja Testamentisins með „hinn sanna mann“, Jesú Krist, að leið-
arljósi.
55