Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 102

GOTTSKALK Þ. JENSSON
óútskýranleg eru örlög mannsins merkingarlaus og honum ófnllnægj-
andi. A þetta bendir Hegel í einum ÚTÍrlestra sinna um heimspeld trú-
arinnar, þar sem hann heldur því fram að tragedíur Sófóklesar séu
ódauðleg verk, vegna þess að í þeim sé örlögum mannsins gefin merking
út ffá sjónarmiðum siðferðis og réttlætisd Hegel þótti örlög mannsins
öðlast einna skýrasta merkingu í átökunum \áð réttlætið eins og þetta er
sýnt í Antígónu Sófóklesar.
Frá lokum átjándu aldar og fram á tuttugustu öld þegar ffeudisminn
fór að hafa veruleg áhrif á \fðtökur aþensku tragedíanna var það út-
breidd skoðun meðal vestrænna skálda, heimspekinga og ff æðimanna að
Antígóna væri ekki aðeins besta aþenska tragedían, heldur fullkomnasta
listaverk sem mannsandinn hefði skapað.5 6 Alla mtjándu öldina voru Ant-
ígóna efdr Sófókles og Promeþeifur bundinn þau af þessum verkum sem
mesta aðdáun vöktu meðal málsmetandi manna, en upp úr 1905 taka
túlkendur og ffæðimenn að hafa meiri áhuga á Odtpusi konungi efdr Só-
fókles undir áhrifum ffá kenningum Freuds um Odípusarduldina.
Antígóna var fyrst flutt í Aþenuborg um 442 f.Kr. Það er ekki úr vegi
hér að rifja upp efni leiksins: Þebuborg hefur nýlega staðið af sér árás
annarrar borgar. Margir liggja í valnum og þar á meðal tveir bræður
Antígónu, þeir Eteókles og Polýneikes, en sá síðarnefndi hafði sótt að
borginni í liði óvinanna. Kreon móðurbróðir þeirra tekur völdin og
skipar svo fýrir að Eteókles skuli grafimi með \'iðhöfn sem þjóðhetja, en
að lík Polýneikesar skuli svívirt og látið liggja á víðavangi hundum og
hræfuglum að bráð. Hin unga Antígóna ffeistar þess að veita bróður sín-
5 Hér er nauðsynlegt að réttlæta notkun orðsins „tragedía“ í stað „harmleikur“. Orð-
ið kemur fyrst fyrir í íslensku prentmáli í Guðbrandsbiblíu og hefur verið notað nær
ósbtið síðan. Hins vegar virðist „harmleikur" ekki eldra en frá 20. öld og ber það
með sér að vera þýðing á þýska orðinu „Trauerspiel“ sem að rrnnu mati hentar illa
sem heiti á þessari bókmenntagrein. Astæðan er sú að harmur eða sorg lýsir ekki efni
aþensku tragedíanna. Sumar hverjar, t.d. Helena og ífigeiua í Táris, eru melódrama-
n'skar en flestar snúast um glæpi, refsingar, örlög og raunir goðsagnahetja. Gríska
orðið var ekki gagnsætt og auðskilið Grikkjum sjálfum, þótt fróðir menn í fornöld
reyndu að tengja það „tragos" (geithafor) og „aoide" (söngur). Ekki er vitað hvað
geithaforinn átti að þýða (fómardýr?), en svo mildð er \ríst að kórinn og leikaramir
sungu hluta textans við hljóðfæraleik. „Tragedía“ og „tragískur" (gr. tragikos) notuðu
Grikkir oft í svipaðri merkingu og við notum „dramank“ og „dramanskur“, þ.e.a.s.
„leikrænn“, „ýktur“, „átakanlegur“, „hátíðlegur“, sem segir heilmildð um leikstíl
sýninganna.
6 Steiner 1986, bls. 1.
Steiner 1986, bls. 6.
IOO