Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Side 138

MICHEL FOUCAULT
binda þá við ákveðinn stað. Þar sem þessir staðir eru allt öðru\nsi en all-
ar þær staðsetningar sem þeir endurspegla og vima um, mun ég, til að
aðgreina þá frá útópíunum, kalla þá heterótópíur;3 og ég held að á milli
útópíanna og þessara allt annarra staðseminga, þessara heterótópía,
megi tvímælalaust finna einskonar blandaða, sameiginlega reynslu, sem
kynni að vera spegillinn. Spegillinn er þegar allt kemur til alls útópía, því
hann er staður án staðar. I speglinum sé ég sjálfan mig þar sem ég er
ekki, í óraunverulegu sýndarrými sem lýkst upp undir yfirborðinu. Eg er
þarna hinum megin, þar sem ég er ekki, einskonar skuggi sem gerir sjálf-
an mig sýnilegan, sem gerir mér fært að horfa á sjálfan mig þar sem ég
er ekki: Utópía spegilsins. En spegillinn er um leið heterótópía að því
marki sem hann er til í raun og veru og hefur áhrif á þann stað sem ég
er staddur á með endurvarpi sínu. I speglinum uppgötva ég að ég er fjar-
verandi á þeim stað sem ég er á, af því ég sé sjálfan mig þarna hinum
megin. I gegnum þetta augnaráð sem með einhverjum hætti beinist að
sjálfum mér, úr djúpi sýndarrýmisins sem er hinum megin við glerið,
kem ég til sjálfs mín og tek að beina sjónum að sjálfum mér á ný, að end-
urskapa sjálfan mig þar sem ég er. Spegillinn virkar sem heterótópía í
þeim skilningi að hann gerir þann stað sem ég er staddur á þegar ég lít
á sjálfan mig í glerinu í senn algjörlega raunverulegan, tengdan öllu því
rými sem er umhverfis hann, og algjörlega óraunverulegan, af því að til
að hægt sé að skynja hann verður að fara í gegnum sýndarpunkt sem er
hinum megin.
En hvernig væri hægt að lýsa hinum eiginlegu heterótópíum, hver er
merking þeirra? Hægt væri að miða við kerfisbundna lýsingu, ég segi
ekki vísindi, því að orðið er útjaskað, heldur ákveðinni gerð kerfisbund-
innar lýsingar sem hefði það markmið að bjóða upp á könnun, rannsókn,
lýsingu eða „lestur“ (eins og nú er í tísku að segja) á þessum öðruvísi
rýmum, þessum annarlegu stöðum innan tiltekins samfélags, í senn eins-
konar goðsögulegri og raunverulegri leið til að vefengja það rými sem
„Heterótópía“, fr. „hétérotopie"; myndað úr grísku orðstofhunum „heteros“, sem
merkir arrnar, og „topos“, sem þýðir staður. I ljósi þess að nokkur hefð hefur mynd-
ast fyrir að nota skylt hugtak „útópíunnar" á íslensku var hér ákveðið að halda í þessa
erlendu orðmynd í íslenskri þýðingu textans, enda fellur orðið ágætlega að beyg-
ingakerfi tungumálsins. Besta lausnin til að þýða hugtakið væri þó e.t.v. að nota
hvorugkynsorðið „staðbrigði" sem er fýrir hendi í tungumálinu í annarri merkingu
og er dregið af orðinu „afbrigði“.
I3Ó