Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 156

ROBERT NOZICK
venjulegt net félagslegra tengsla. Að veita manneskju slík gæði þarf ekki
að fela í sér neina fórn fyrir aðra. Þannig getur manneskja í einurn
heimi fengið það sem er meira um vert fyrir hana heldur en ágóðinn af
því að vera í þeim traustu samtökum sem mest leggja uppúr þátttöku
hennar. Þó að minna sé kostað til fær manneskjan meira í sinn hlut. Þar
sem eðlilegt er að gera ráð fyrir að manneskjan vilji hámarka það sem í
hennar hlut fellur (ífekar en að hún vilji hámarka það sem látið er af
hendi), mun tæplega nokknr manneskja kjósa heim fullan af undirmáls-
verum þar sem þátttaka hennar er lífsnauðsynleg. Enginn vill vera
býflugnadrottningin.
Traust samtök eru ekki heldur samtök sjálfsdýrkenda sem keppa um
að vera hver öðrum fremri á sama sviði. Líklegra er að slík samtök séu
sett saman úr íjölbreytilegum manneskjum sem hafa margvíslega hæfi-
leika og kosti, þar sem hver og einn hefur hag af samfélagi við aðra, þar
sem einstaklingarnir eru hver öðrum til ánægju og nota og bæta hver
annan upp. Og hver einasta manneskja tekur samneyti við ýmsar teg-
undir fólks með mismunandi kosti og hæfileika ffam yfir að vera eina
gáfnaljósið í meðalmennahjörð. Einstaklingarnir fagna einstaklingseðli
hvers annars og njóta þess þegar aðrir þroska til fulls með sér víddir og
möguleika sem menn hafa látið mæta afgangi hjá sjálfum sér.
Það er vel þess virði að rannsaka líkanið sem við höfum dregið upp
hér í meiri smáatriðum. Það er áhugavert í sjálfu sér, gefur fi'rirheit um
efhismiklar niðurstöður og er náttúrleg leið til að velta fyrir sér hug-
myndinni um besta heim allra heima, auk þess sem það gefur okkur kost
á að beita þróuðustu kenningum um val skynsamra einstaklinga (það er
að segja ákvörðunarfræði, leikjaffæði og hagfræðigreiningu), en það em
tól sem em án nokkurs vafa gríðarlega mikilvæg í stjórnmálaheimspeki
og siðfræði. Með líkaninu beitum við ekki aðeins niðurstöðum þessara
kenninga þar sem það á við, heldur skoðum við og rökræðum tilteknar
aðstæður sem em ólíkar þeim er kenningasmiðirnir höfðu í huga. En
þetta er í raun sama og það sem rökfræðingur mundi kalla að gera líkan
af kenningunum.
Jón Olafsson þýddi
Sjá John Rawls 1971, A Theoiy of Justice (Cambridge Mass., I larvard University
Press) kafli 9, grein 79, „The Idea of a Social Union“, og Ajm Rand 1957, Atlas
Shnigged (New York, Random House) III. hluti, kaflar 1,2.
!54