Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2010, Side 33

33
ÞEKKinG, ViRÐinG, VALD
arinnar á borð við þær sem Ole Worm sótti heim. Langferðin var studd
stöðugum bréfaskiptum milli „virtúósanna“ og lagði ásamt þeim grunninn
að nýrri tegund þekkingar við upphaf nútímans. Ef horft er til þess að
langferðin kom í staðinn fyrir hefðbundið „staðnám“ má draga af því
nokkra ályktun um þekkingarfræði þessa tíma. Virtúósarnir settu fram
nýjar hugmyndir um hvernig menn gætu öðlast þekkingu á heiminum sem
gengu út á að reynslan væri traustasti grundvöllur þekkingar. Þeir lögðust
í ferðalög bæði til að siðmenntast og til þess að tileinka sér það sem þeir
álitu vera „sanna þekkingu“, þ.e.a.s. þekkingu byggða á beinni reynslu.21 Í
þessu skyni litu þeir (a.m.k. stundum) upp úr skruddunum og beindu sjón-
um sínum að hlutum. Þeir lögðu ríka áherslu á beina snertingu og milli-
liðalausa upplifun á hlutum þessa heims, en þó sér í lagi á þeim hlutum
sem mestri virðingu stafaði frá í krafti framandleika, forneskju eða fyrir
aðrar forvitnis sakir. Þekkingin var að vísu mest sótt í bækur enn um sinn,
en virtúósarnir gáfu reynslunni vaxandi vægi sem viðbót við hið ritaða orð
og bein kynni af hlutunum hjálpuðu þeim að sannreyna það sem þeir lásu
í bókum.22
Langferð Ole Worm um Evrópu lauk með dvöl í London, þar sem
hann starfrækti eigin læknisstofu í hálft annað ár auk þess sem hann gerðist
líflæknir hjá baróninum Robert Rich og fjölskyldu hans.23 Að lokum sneri
Worm þó aftur til Kaupmannahafnar og þáði þar stöðu við háskólann,
fyrst sem almennur kennari (professor pædagogicus, byrjunarstarf sem fól
einkum í sér latínukennslu), en síðar sem prófessor í grísku og eðlisfræði.
Árið 1624 varð hann loks prófessor í læknisfræði og gegndi því starfi til
æviloka. Fimm sinnum varð hann rektor Kaupmannahafnarháskóla.24
Upphafið að safni Ole Worm, Museum Wormianum, má rekja nokk-
urn veginn til ársins 1620.25 Þau furðuverk jarðar, náttúru og menningar
21 Justin Stagl, A History of Curiosity. The Theory of Travel 1550–1800, Chur, Switzer-
land: Harwood Academic Publishers, 1995, bls. 65.
22 Um hvort og hvernig megi spyrða saman empírisma og endurreisn, sjá t.d.
Dominik Collet, „„Fructus AHOVAi dictae mirabilis“ – Wissenproduktion in der
Kunstkammer am Beispiel der brasilianischen Ahovai-nuss“, Mitteilungen des
Instituts für Europäische Kulturgeschichte, Sérhefti: Wissenwelten. Entstehung und
Aufbau der neuzeitlichen informationskultur, 2003.
23 Ejnar Hovesen, Lægen Ole Worm 1588–1654, bls. 63, 209.
24 Sama rit, bls. 127–234; Klavs Randsborg, „Ole Worm. An Essay on the
Modernization of Antiquity“, Acta Archaelogica, 65/1994, bls. 135–169, hér bls.
135; Halldór Hermannsson, „Ole Worm“, bls. 46–47; Páll Eggert Ólason, Menn
og menntir siðskiptaaldarinnar á Íslandi, iV. bindi, bls. 200.
25 H.D. Schepelern, „The Museum Wormianum Reconstructed. A note on the