Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2010, Page 116

116
vang þar sem persónulegar minningar/frásagnir fólks mæta hinum sjón-
ræna texta stofnunarinnar og úr verður ný sameiginleg merking.
Um langt skeið hefur fræðileg umræða um ímyndir og sjálfsmyndir
þjóða verið með svipuðu sniði. Lengi vel var lögð áhersla á að merkingar-
mótun þjóðernislegra sjálfsmynda kæmi fyrst og fremst að ofan: frá t.d.
ríkinu og stofnunum þess (eða tiltekinni menningarelítu) og við henni tæki
síðan „alþýðan“ jafnvel án þess að tyggja eða melta.31 Eins og fram hefur
komið hér hafa ýmsir fræðimenn á sviði þjóðernis-, menningar- og safn-
afræða bent á mikilvægi menningar- og minjasafna þegar kemur að slíkri
sköpun. Í gegnum tíðina hafa opinber söfn átt sinn þátt í að skapa og við-
halda ákveðinni heimsmynd og valdaformgerð. Karlmenn sögunnar hafa
þar verið settir á stall, hersigrar hafa þar verið mærðir og minnihlutahópar
hafa margir hverjir ekki átt þar upp á pallborðið. Ímynd þjóða var þar með
öðrum orðum iðulega sett fram sem mikilfengleg, átakalaus og jákvæð –
með sérstaka áherslu á hina glæstu fortíð.
Á síðustu árum og áratugum hefur þó orðið töluverð umræða og jafn-
vel komið fram gagnrýni á þá upphöfnu mynd sem svo oft mátti finna, og
má enn finna, á slíkum söfnum. Hinar ýmsu kenningar innan eftirlendu-
fræða (e. post-colonial studies) hafa m.a. lagt áherslu á þetta og bent á hinu
skekktu framsetningu á hinum ýmsu fyrrum nýlenduþjóðum þar sem
megin áherslan hefur fremur verið lögð á að mæra herraþjóðirnar og undir-
strika vald þeirra.32 Í þessu sambandi er t.d. áhugavert hvernig fyrrum
nýlenduþjóð, Íslendingar, gerðu kröfu um að fá „handritin heim“ og
hvernig þau hafa nú fengið hátíðlegan sess í tilkomumikilli sýningu í
Þjóðmenningarhúsinu. Ekki má gleyma því að um leið og hlutur hefur
verið settur inn á safn er hann þar með orðinn hluti af tilteknu menningar-
legu samhengi og fær um leið nýja merkingu. Hönnuðir sýninga hafa með
þessum hætti töluvert vald á sinni hendi þegar þeir velja hinum ýmsu
munum og minjum stað innan sýninga. Hvað er sett í forgrunn? Hvað fær
að mæta afgangi? Hvað fær að hvíla í geymslu? Allt skiptir þetta máli þegar
31 Sjá t.d. Benedict Anderson, Imagined Communities; John Hutchinson, Modern
Nationalism, London: Fontana Press, 1994; Anthony Smith, National Identity,
London: Penguin Books, 1991; Sigríður Matthíasdóttir, Hinn sanni Íslendingur:
þjóðerni, kyngervi og vald á Íslandi, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2004, bls. 26–27.
32 Jeannette Greenfield, The Return of Cultural Tresures, London: Cambridge
University Press, 1989, bls. 106; Susan Sleeper-Smith, Contesting Knowledge:
Museums and Indigenous Perspectives, Lincoln og London: University of nebraska
Press, 2009.
KATLA KJARTAnSDÓTTiR