Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2010, Blaðsíða 119

119
MÓTMÆLASTREnGUR Í ÞJÓÐARBRJÓSTinU
hlutahópa hafi aftur á móti ekki fengið sama aðgang að hinum fjölmörgu
opinberu menningar- og minjasöfnum hér á landi. Þessu þarf að breyta.
Í áhugaverðum fyrirlestri Richard Sandell prófessors í safnafræðum,
„Activism and Agency in the Museum“, fjallaði hann um þetta samfélags-
lega, pólitíska og jafnvel siðferðilega hlutverk safna. Að hans mati þurfa
menningar- og minjasöfn að endurskilgreina hlutverk sitt nú í byrjun 21.
aldar. Þeirra hlutverk er ekki lengur aðeins að rannsaka, varðveita og sýna
gamla gripi heldur verða þau að taka virkan þátt í samfélagslegri samræðu.
Að hans mati má jafnvel líta á söfn sem vettvang fyrir siðferðilegar aðgerð-
ir (e. moral activism) þar sem mikilvæg umræða eigi að fara fram um brýn
og jafnvel viðkvæm málefni samtímans; á borð við mismunun minnihluta-
hópa og fleiri siðferðileg álitamál. Hlutverk safna sé því ekki hvað síst
fólgið í því að virkja áhorfendur til umhugsunar og hvetja þá til að spyrja
gagnrýninna spurninga um samfélag sitt og samtíma. Einnig telur hann í
þeirra verkahring að innlima fremur en að útiloka þá hópa samfélagsins
sem að öllu jöfnu fá sjaldan áheyrn eða eru taldir valdalitlir. Með þeim
hætti ná söfnin enn fremur að endurspegla þá menningarlegu fjölbreytni
sem einkennir nú velflest samfélög. Málefni fatlaðra einstaklinga og fötlun
(e. disability) sem menningarfyrirbæri nefnir hann sem dæmi í þessu sam-
bandi og telur hann söfnin hiklaust bera ábyrgð þegar kemur að framsetn-
ingu (e. representation) og umfjöllun um þeirra hlutskipti.38
Í samræmi við þær nýlegu kenningar í safnafræðum sem hér hafa verið
reifaðar ætti að vera ljóst hversu mikilvægur vettvangur íslensk menningar-
og minjasöfn eru. nauðsynlegt er að þau taki áfram virkan þátt í þeim
fjölmörgu málefnum sem brenna á fólki í samtímanum og kannski ekki
hvað síst þau er snerta andófs-, jaðar- og minnihlutahópa bæði fortíðar og
samtíma. Mikilvægt er að raddir þeirra fái að heyrast innan virðulegra
safnaveggja til þess að varpa megi skýrara ljósi á þann menningarlega fjöl-
breytileika sem hér hefur þrifist um langt skeið. Ljóst er að íslenskt sam-
félag þarf nú sem aldrei fyrr á gagnrýnni og skapandi sýn að halda til að
koma hreyfingu á hina frosnu orðræðu samfélagsins. Ekki er vanþörf á
þegar sköpun hins „nýja Íslands“ liggur fyrir.
38 „Defining Museum Ethics“, Institute of Museum Ethics. Vefslóð: http://www.
museum ethics.org/content/2008-conference/agenda. Sótt 12. janúar 2010.