Skírnir - 01.01.1968, Síða 99

SKÍRNIR
FYRIRLESTUR UM SIÐFRÆÐI
97
ist næsta augljós. Mér sýnist augljóst að ekkert, alls ekkert, sem við
gætum framast hugsað okkur eða sagt frá geti fullnægt þeim skil-
yrðum sem siðfræði hlýtur að uppfylla. Mér sýnist augljóst að ó-
kleift sé að semja vísindalega ritgerð um efni sem væri í sjálfu sér
og óhj ákvæmilega óviðj afnanlegt og ofar öllum öðrum efnum sem
f j allað er um í bókum. Ég get aðeins lýst þessari afstöðu minni með
líkingu og sagt að ef einhver höfundur skrifaði bók um siðfræði
sem raunverulega fjallaði um siðfræði þá ylli sú bók sprengingu
sem sprengdi allar bækur aðrar í duft og ösku. 011 okkar orð eins og
við beitum þeim við vísindaiðkanir eru ílát sem ekkert verður í lát-
ið nema merking og skilningur - náttúrleg merking og skilningur.
Ef siðfræðin er nokkur skapaður hlutur þá er hún yfirnáttúrleg, og
orðin sem við höfum yfir að ráða geta einungis látið staðreyndir
í ljósi. Rétt eins og bolli sem aðeins tekur fylli sína af vatni enda
þótt ég hellti yfir hann úr heilli fötu.
Ég sagði áðan að með staðhæfingum um staðreyndir gætum við
aðeins kveðið upp skilorðsbundna dóma um gott og illt, rétt og
rangt og svo framvegis. Og leyfið mér áður en lengra er haldið að
nefna einfalt dæmi þessari fullyrðingu til áréttingar. Rétta leiðin er
sú leið sem liggur í einhvern áfangastað valinn af handahófi. Og
okkur er öllum ljóst að það er merkingarlaust með öllu að tala um
réttu leiðina án tilvísunar til einhvers slíks áfangastaðar. Látum okk-
ur nú sjá hvað gæti hugsanlega verið við átt með orðunum „hin
eina skilyrðislaust rétta leið“. Ég held að með þeim væri átt við
leiðina sem öll rök knýðu hvern einasta mann til að fara. Ef hann
færi hana ekki fyndi hann skilyrðislaust til dýpstu smánar. Og eins
er um það sem skilyrðislaust er gott. Ef unnt væri að lýsa slíku á-
standi þá væri það ástand sem hver einasti maður þættist knúinn
af röknauðsyn til að koma á og fyndi til mestu sektar ef hann brygð-
ist. Og ég vil halda því fram að slíkt ástand sé sjónvilla, blekking.
Ekkert ástand hlutanna hefur í sjálfu sér það sem ég vildi nefna
þvingandi vald hins æðsta dómara. En þrátt fyrir þetta freistast
mörg okkar til að kveða upp skilyrðislausa dóma um „skilyrðislaus
gæði“ og „skilyrðislaus verðmæti“. Þar á meðal ég sjálfur. Hvað í
ósköpunum höfum við í huga? Hvað erum við að reyna að láta í
ljósi?
Ævinlega þegar ég reyni að gera sjálfum mér ljóst til hvers ég
7