Skírnir - 01.01.1968, Blaðsíða 94

92
LUDWIG WITTGENSTEIN
SKÍRNIR
man nicht sprechen kann, dariiber muss man schweigen“: um það sem ekkert
verður um sagt hljótum vér að þegja.
Ein mikilvæg forsenda slíkrar niðurstöðu var augljóslega sú uppgötvun, upp-
haflega sprottin af rökfræðilegum rannsóknum stórfelldra mótsagna í stærð-
fræði, að auk þess sem staðhæfingar okkar um eitthvert efni geta verið rétt-
ar eða rangar, sannar eða ósannar, geta þær annaðhvort haft merkingu eða
verið merkingarlausar. Og forsenda þess að staðhæfing sé rétt eða röng er að
hún hafi merkingu. Þetta kann að virðast ómerkileg uppgötvun, en engu að
síður má segja að flestum heimspekingum fyrir daga Russells og Wittgen-
steins hafi sézt yfir mikilvægi hugtakanna „merking" og „merkingarleysi".
Immanuel Kant, svo dæmi sé tekið, spurði sjálfan sig aldrei þeirrar spum-
ingar hvort það væri nú áreiðanlegt að það sem hann hafði að segja um mann-
lega þekkingu og mannlegt siðferði hefði merkingu. Hann spurði þess eins
hvort það væri rétt eða rangt og sagði síðan það sem hann áleit rétt. Af þessum
sökum hefur prófessor Gilbert Ryle, einn helzti frömuður rökgreiningarheim-
spekinnar á okkar dögum, sagt að þsssi hugtök þeirra Russells og Wittgen-
steins séu merkasta nýjungin í heimspeki 20stu aldar.
Eftir styrjöldina starfaði Wittgenstein í allmörg ár í Austurríki, einkum
sem barnakennari. Haustið 1929 hvarf hann þó aftur til Cambridge og hóf
rannsóknir að nýju. Þar var hann félagi á Trinity College og frá 1939 til 1947
prófessor í heimspeki. Verk hans frá þessum árum eru mikil vöxtum, en þau
vom ekki gefin út fyrr en eftir hans dag, og er þeirri útgáfustarfsemi raunar
enn ólokið. Mikilvægast þeirra er bókin Philosophical Investigations sem út
kom árið 1953. Það mun ekki ofmælt að þessi verk sem flest fjalla um ýmis
grundvallarvandamál tilraunasálarfræði og almennrar sálarfræði, eðli tungu-
málsins og vísindalegrar skýringar, hafi valdið og séu enn að valda annarri
byltingu í vísindalegri hugsun en þeirri sem Bertrand Russell hóf um alda-
mótin eins og fyrr er sagt.
Fyrirlesturinn um siðfræði sem hér fer á eftir í íslenzkri þýðingu var sam-
inn haustið 1929. Hann var að öllum líkindum fluttur á fundi virðulegs stú-
dentafélags í Cambridge sem nefndist „Trúvillingamir" einhvem tíma á Mik-
jálsmessuönn það ár. Gildi fyrirlestursins er einkum í því fólgið að þar rök-
styður Wittgenstein þá skoðun sína að siðfræði og trúarbrögð séu endanlega
eintóm merkingarleysa á hversdagslegu máli og með tiltölulega einföldum og
auðskildum rökum, en ekki á grundvelli flókinna rökfræðilegra kenninga eins
og í Tractatus Logico-Philosophicus. Fyrirlesturinn var fyrst prentaður árið
1965 í The Philosophical Review, einu fremsta fræðiriti um heimspeki sem út
er gefið í veröldinni, lsta hefti 74ða árgangs á bls. 3-12. Hann er hér birtur
með góðfúslegu leyfi frú Elísabetar Anscombe, félaga á Somerville College í
Oxford, en hún er einn útgáfustjóri eftirlátinna verka Wittgensteins.
Þess ber að geta að í síðari verkum Wittgensteins er margar athugasemdir
að finna um skyld efni þeim sém um er fjallað í þessum fyrirlestri, og kemst
hann þar oft að öðrum niðurstöðum.