Skírnir - 01.01.1968, Blaðsíða 174

172
RITDÓMAR
SKIRNIR
noget hvorpaa det octroyerede islandske kompagnie ikke kan have gjort
sig regning fri og ubehindret med de til fiskeriet her indkjpbende far-
tpjer til landet kan fpres det Ovrige ved den bemeldte Compagnie paa
handelen baade til og fra landet allem. fomndte octroy forblive." (Lov-
saml. for Island).
Þá er og útkoman í kjötsölumálinu 1753 allt önnur í raun og veru en Jón
Affils (og Lýður) vill vera láta. Þetta var vel heppnaff og Skúla tókst að fá
umbeðin leyfi o. s. frv. segir Jón Aðils (bls. 99—100). Sannleikurinn er sá, aff
Skúli fékk aff vita það hjá stjórninni, aff þetta væri ólöglegt og aff hann mætti
aldrei gera þetta aftur. (Sbr. bréf Rentukammersins til Hörmangarafélagsins
í marz 1753 og konungsboff (resolution) 3. apríl 1753).
Um árið 1756 segir Jón Affils, aff þá hafi verzlunaráþjánin keyrt svo úr hófi,
aff menn hafi ekki mátt lengur undir rísa. Rétt á eftir kemur sagan af maffk-
mjölinu: „Það lítiff er flutt hafði veriff af mjöli til landsins á þessu ári (1756)
var mestmegnis óætt og úði og grúði af möffkum. Þó vom menn svo aðfram-
komnir af sulti og vesöld, aff þeir urffu fegnir að leggja sér þetta til munns
og þóttust hólpnir, ef í þaff gátu náff“ (J. A. bls. 139).
Um þetta maðkamál áriff 1756 eru til ýmsar aðrar heimildir en Jón Aðils
vísar á og gefa þær affra mynd af málinu en Jón Aðils. Hér eru ekki tök á
aff gera máli þessu skil að gagni, en undirritaffur vonast til aff fá affstöffu til
aff taka þetta síffar fyrir í sérstakri ritgerff. Ohætt er þó aff benda hér
strax á þaff, aff er Jón ASils skrifar bók sína um einokunarverzlunina (út-
komuár 1919) steinþegir hann um þetta maffkamál 1756. Slíkt getur varla
veriff rétt af honum, ef hann er enn sömu skoðunar og 1911.
Vandalaust væri aff halda áfram og telja upp fleiri dæmi, en hér er varla
réttur vettvangur. Þau dæmi, sem greind hafa veriff benda í þá átt, aff bókinni
sé varlega treystandi. Og fráleitt má það kallast fyrir sagnfræffing að gefa
inntak hennar út sérstaklega sem sína eigin skoffun hálfri öld síffar án þess
aff hafa fariff vísindalega í gegnum hana fyrst, prófaff heimildir og úrvinnslu
Jóns ASils.
Lýffur hyllist og um of aff því að gera bók sína um ævi Skúla aff Islands-
sögu. Um þaff vitnar t. d. kaflinn um sauðfjárbúiff á Elliðavatni. AS þessu
leyti verffur bók Lýðs aff teljast lakari en móffurbókin. Ævi Skúla Magnússon-
ar er efni í sjálfstætt ritverk, saga íslenzku þjóðarinnar á sama tíma efni í
annað sjálfstætt ritverk.
Því er auðvitaff ekki aff leyna, að ef Lýffur hefði lagt í aff frumrannsaka
efniff hefði þaff tekiff hann mörgum sinnum lengri tíma, en hann kveffst hafa
eytt í samningu bókarinnar, en hann segir í eftirmála aff bókin sé samin „síffari
hluta vetrar 1965-66 í stopulum tómstundum og má eflaust sjá þess ærin
merki.“ Fyllsta ástæffa er til aff ætla, aff hér hafi höfundur hitt naglann á
höfuffiff, en ekki er hægt að segja, aff þetta vitni um sérstakan áhuga né ást
á viðfangsefninu. Virðist bókin þá tilkomin vegna áhuga á aff gefa út bók
um öndvegismanninn Skúla Magnússon. Slíkur áhugi er mjög lofsverffur, og