Skírnir - 01.01.1968, Page 100

98
LUDWIG WITTGENSTEIN
SKÍRNIR
ætlast með slíkum dómum er eðlilegt að ég minnist einhverra að-
stæðna sem framkalla þá frá sjálfum mér. Og þegar ég minnist
slíkra aðstæðna er eins komið fyrir mér og væri fyrir yður ef ég
héldi yður til dæmis fyrirlestur um sálarfræði ánægjunnar. Er þér
hlýdduð á slíkan fyrirlestur hlytuð þér að reyna að minnast ein-
hverra dæmigerðra aðstæðna sem jafnan yllu yður ánægju. Því með
því að hafa hugann við einhverjar þess háttar aðstæður gerðuð þér
allt sem ég hefði að segja um ánægjuna yður nákomið og auðskilið
- þér gerðuð það viðráðanlegt ef svo mætti segja. Ef til vill veldi
einhver yðar sér til slíks dæmis tilfinningar sínar á gönguferð rnn
fagran sumardag. Eins fer ég að þegar ég vil komast að því hvað
ég á við þegar ég tala um skilyrðislaus eða siðferðileg verðmæti. Og
í mínu falli er það jafnan svo að hugmynd um eina ákveðna reynslu
svífur mér fyrir hugskotssj ónum þegar ég geri þessa tilraun. í viss-
um skilningi er þessi reynsla mín persónulega reynsla öllu öðru
fremur, og þess vegna tek ég hana fyrsta til dæmis í þessum fyrir-
lestri. (Eins og ég sagði áðan er þetta einkamál. Öðrum fyndust
önnur dæmi betri). Ég ætla að lýsa þessari reynslu til þess að
þér megið ef unnt er minnast sömu eða svipaðrar reynslu, hver úr
sínu eigin lífi, svo að forsendur athugunarinnar séu hinar sömu
fyrir okkur öllum.
Ég held ég lýsi þessari reynslu bezt með því að segja að þegar
mér er hún léð þá undrist ég að heimurinn skuli vera til. Og þá
hneigist ég til að segja eitthvað á þessa leið: „Hvílíkt undur að
eitthvað skuli yfirleitt vera til!“ Eða: „Hvílík stórmerki að veröld-
in skuli vera til!“ Ég skal nefna aðra reynslu nú þegar sem ég
þekki sjálfur og einhverjir yðar kannast ef til vill einnig við. Hún
er sú að manni finnst hann vera algjörlega óhultur. Ég á við það
ástand hugans sem kallar á upphrópanir á borð við: „Ég er óhult-
ur! Ekkert ógnar mér — hvað sem kann að koma fyrir!“ Skoðum
nú þessa tvo viðburði. Því það er trú min að þeir hafi báðir þau
einkenni sem við leitum að og viljum skýra. Við athugun er hið
fyrsta sem ég hlýt að segja um þá báða að upphrópanirnar sem áttu
að lýsa reynslunni í hvoru falli um sig eru gjörsamlega merkingar-
lausar! Ef ég segist undrast að heimurinn skuli vera til þá er ég
að misnota orð málsins. Leyfið mér að útskýra betur. Það hefur
fullkomlega skýra og skiljanlega merkingu að segjast undrast eitt-