Skírnir - 01.01.1968, Page 102

100
LUDWIG WITTGENSTEIN
SKÍRNIR
trúarefni virðast við fyrstu sýn vera eingöngu samlíkingar. Þannig
virðist okkur þegar við tölum um rétt og rangt í siðferðilegum
skilningi að enda þótt við séum ekki að nota þessi orð í hinni skil-
orðsbundnu hversdagsmerkingu þeirra þá sé það sem við eigum við
engu að síður eitthvað áþekkt. Þegar við segjum um mann að hann
sé góður maður þá merkir orðið ,góður‘ ekki það sama og það
merkir í setningunni „hann er góður knattspyrnumaður“. En okk-
ur virðast merkingarnar svipaðar. Og þegar við segjum að líf ein-
hvers manns hafi verið dýrmætt þá eigum við við annað en þeg-
ar við tölum um dýrmæta skartgripi. En eitthvað sýnist líkt með
þessum tveim dómum. A sama hátt virðast öll grundvallarhugtök
trúarbragðanna fela í sér samhkingar eða eins konar dæmisögur.
Því þegar við tölum um guð og segjum að hann sjái alla hluti og
þegar við krjúpum og biðjum hann bæna þá virðast öll okkar orð
og gerðir vera hlutar stórfelldrar og flókinnar dæmisögu sem segir
frá guði eins og hann væri mannleg vera, ákaflega voldug, sem við
biðjum náðar og miskunnar. Og þar fram eftir götunum. En
þessi dæmisaga lýsir einnig þeirri tvenns konar reynslu sem ég
nefndi áðan. Því undrunin yfir tilveru heimsins, að því er ég held,
er einmitt það sem við er átt þegar sagt er að guð hafi skapað
heiminn. Og þeirri reynslu að þykjast fullkomlega óhultur sama
hvað gerist hefur verið lýst með því að segja að við séum undir
almáttugri verndarhendi guðs. Ein reynsla enn af sama tæi er
sektartilfinning, og henni hefur verið lýst með því að segja að guð
líti með vanþóknun á gerðir okkar. Þannig virðumst við ævinlega
tala líkingamáli um siðlega breytni og trúarlíf.
En samlíking hlýtur að vera samlíking um eitthvað, samlíking
einhvers við eitthvað annað. Og ef ég get lýst einhverri staðreynd
með samlíkingu þá hlýt ég líka að geta sleppt samlíkingunni og
lýst staðreyndinni án hennar. En svona einfalt er það ekki um þær
samlíkingar sem okkur virtust vera kjarni siðfræði og trúarbragða.
Því ef við reynum að sleppa þessum samlíkingum og lýsa stað-
reyndunum án þeirra þá komumst við að því að þessar staðreyndir
er hvergi að finna. Og þar af leiðir að samlíkingarnar sem okkur
virtust vera sýnast nú ekki annað en merkingarleysa.
Sú þrenns konar reynsla sem ég hef nefnt (og ég hefði getað
talið miklu fleira til af sama tæi) virðist þeim sem slík reynsla er