Skírnir - 01.01.1968, Side 161

SKÍRNIR
MINNINGAR STEFANS JÓHANNS
159
Stjómmálaferli Stefáns lýkur þannig með persónulegum ósigri, en þó yirðist
mér hann, þegar öllu er á botninn hvolft, koma úr þessum átökum sem mál-
efnalegur sigurvegari í þeim skilningi, að andstæðingar hans hverfa skjótlega
frá stefnu sinni, og má hann að því leyti vel við una.
Kosningu Hannibals Valdimarssonar til formennsku í Alþýðuflokknum verð-
ur tæplega hægt að kalla annað en pólitískt ævintýri, enda var honum steypt
eftir tæplega tveggja ára róstusama setu, og voru þar að verki ýmsir, sem mest-
an þátt höfðu átt í að koma honum til valda.
Gylfi Þ. Gíslason var eins og áður segir formælandi hlutleysisstefnu í utan-
ríkismálum og myndunar „vinstri" stjómar. Hann átti ekki minnstan þátt í
að koma Stefáni Jóhanni frá völdum í flokknum, enda vafalítið talið hann
standa í vegi fyrir „vinstri" stefnu sinni. Gylfi var og að sögn Stefáns Jóhanns
aðalhöfundur Hræðslubandalagsins og hvatamaður myndunar vinstri stjórnar
1956, sbr. II, t. d. bls. 105. En eftir þriggja ára setu í þeirri stjóm sneri hann
við blaðinu og hefur nú í tæp 10 ár fylgt stefnu, sem í flestum greinum er
þveröfug við það, sem hann hafði áður haldið fram og vafalaust mundi talin
miklu harðvítugri „hægri stefna“ en Stefán Jóhann nokkru sinni fylgdi.
9.
Eftir þessa atburði hætti Stefán afskiptum af stjómmálum, en var skipaður
sendiherra í Kaupmannahöfn frá 1. september 1957. Lýsir hann þessum hluta
starfsævi sinnar í kafla, sem nefnist Sjálfvalin útivist urn árabil.
Þar er tvímælalaust merkast, sem segir af þeim þætti handritamálsins, er
danska þjóðþingið samþykkti lögin um afhendingu meginhluta íslenzku hand-
ritanna í Kaupmannahöfn.
Mikill kostur er það við frásögnina, að hún er blátt áfram og mærðarlaus
með öllu, en ræðum manna og ritum um þetta mál er einatt gagnstætt farið
eins og alkunnugt er. Höfundur dregur enga dul á, að við var að etja harð-
vítuga andstöðu áhrifamikilla hópa mennta- og fræðimanna, og var þar margt
mælt hvorki af sannleiksást né vinsemd. Af því sem Stefán segir, virðist mér
einnig mega ráða, að áhrif lýðskólahreyfingarinnar hafi tæplega verið mjög
mikil og engan veginn þau, sem oft er látið í veðri vaka hér á landi. En með
þessu er að sjálfsögðu sízt verið að vanþakka góðan og einlægan stuðning henn-
ar við málstað Islendinga. Lausn handritamálsins sé öðru fremur að þakka
stjómarerindrekum og stjórnmálamönnum, sem vildu leysa viðkvæmt deilumál.
10.
í umsögn þessari er að sjálfsögðu enginn kostur að meta stjórnmálastarf
Stefáns Jóhanns til neinnar hlítar, enda naumast tímabært enn sem komið er.
í mörgum greinum virðist mér sem reynslan hafi þó lagt blessun sína yfir
stjómmálastefnu hans.
Þrátt fyrir þetta verður því ekki neitað, að forystutímabil hans í Alþýðu-
flokknum er hnignunartímabil. Flokkurinn er með 19% atkvæða, þegar Stefán
tekur við formennsku, kemst lægst í 14,2%, 1942, en hefur 15,6%, þegar hann