Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Page 112

D ó m a r u m b æ k u r
112 TMM 2012 · 4
Úlfhildur Dagsdóttir
Hryllilegar
hremmingar
á hálendinu
Steinar Bragi: Hálendið. Mál og menning:
2011.
Lítill hópur ungs fólks – tvö pör – fer í
ferð upp á hálendið með það að mark-
miði að skynja náttúruna, efla vinátt-
una, eða bara flýja kreppuna um stund.
Þau eru illa undir ferðina búin, tæknin
sem á að tryggja þeim öryggi virkar
ekki, samskiptin innan hópsins eru
slæm og eyðilendur landsins villandi.
Eftir að hafa týnt veginum og eyðilagt
bílinn aukast enn hremmingar þeirra og
allt endar þetta illa; þó önnur ungu
kvennanna lifi af er hún illa sködduð,
bæði líkamlega og andlega.
Þetta er plott sem allir sannir hroll-
vekjuaðdáendur bera kennsl á um leið,
enda löngu orðin klassísk formúla. Segja
má að hún hafi fyrst orðið verulega fræg
með kvikmyndinni Texas Chainsaw
Massacre (1974), en uppruninn er mun
eldri – þannig séð má sjá ummerki
hennar í skáldsögu Brams Stoker, Dra-
kúla (1897) og mynd Hitchcocks, Psycho
(1960), svo tvö ólík dæmi séu tekin.
Hálendið eftir Steinar Braga vakti
töluverða athygli þegar hún kom út á
síðasta ári, og hlaut almennt afar
jákvæða dóma.1 Steinar Bragi er að
margra mati einn helsti samtímahöf-
undur Íslands, að því leyti að í verkum
sínum fjallar hann um ýmis samtíma-
mein, meðal annars kreppuna, í skáld-
sögunni Konum (2008), smásögum í
Himinninn yfir Þingvöllum (2009) og
nú Hálendinu. Í annarri skáldsögu
sinni, Áhyggjudúkkum (2002), tókst
Steinar Bragi á við íslenskt menningar-
líf, en sú saga bar jafnframt ýmis merki
hrollvekjunnar, líkt og Sólskinsfólkið
(2004) og fyrrnefndu bækurnar þrjár.
Verkin hafa almennt hlotið góðar við-
tökur, kannski sérstaklega Konur sem
margir töldu sérlega vel heppnað verk og
kraftmikla ádeilu á íslenskt samfélag
gróðæris og græðgisvæðingar. Sem
dæmi má nefna orð Davíðs K. Gestsson-
ar í ritdómi hans um Hálendið, en hann
byrjar hann á því að segjast hafa óttast
að verkið stæði ekki undir væntingum
vegna þess hversu ‚hár gæðastuðullinn‘
hafi verið og því gæti „óhóflega kröfu-
harður lesandi […] hæglega orðið fyrir
vonbrigðum“.2
Nú er ég svo heppin að mér fannst
Konur sérlega slæm bók og því hafði ég
engar sérstakar væntingar til Hálendis-
ins, umfram það að hafa alla tíð haft trú
á að Steinar Bragi væri fær um að skrifa
góðar bækur, það hefði bara ekki tekist
fyllilega ennþá.2 Ég nálgaðist því
Hálendið án sérstakra væntinga og
gladdist mjög þegar í ljós kom að hér er
á ferðinni haganlega smíðuð hrollvekja,
sem býr yfir ýmsum af bestu kostum
formsins, sem meðal annars felast í
snarpri samfélagslegri ádeilu, auk
áhugaverðra tenginga við staðsetningu
og þjóðsagnaarf. Með öðrum orðum, þá
hefur Steinar Bragi tekið hina útlensku
formúlu hrollvekjunnar og heimfært
hana saumlaust upp á íslenskan veru-
leika.3
Og hver er svo þessi íslenski veru-
leiki? Það sem blasir fyrst við er stað-
setningin, umhverfið: Hálendið. Íslensk
náttúra leikur lykilhlutverk í skáldsög-
unni, en annað heimaræktað – og nátt-
úrutengt – fyrirbæri eru þjóðsögurnar,
sem vísað er reglulega til á fjölbreyttan
hátt. Reyndar er það ekki bara íslensk
náttúra, heldur mun frekar samband