Hugur - 01.01.2015, Blaðsíða 29

Hugtökin búa í hjarta okkar 29
fræðigrein, hermeneutic, í tengslum við ritskýringu sem er ekki endilega bundin
við hina grísku orðræðuhefð, heldur tengist raunar síðar sérstaklega ritskýringu
Biblíunnar þegar á miðöldum. Ég ætla ekki hér að fara að segja sögu túlkunar-
fræðinnar, sem vert væri, heldur að koma að þeim lykilhugtökum sem máli skipta
til skilnings á því sem hér er um að ræða. Þó verður að geta þess að það eru
nokkrir fræðimenn sem lögðu grundvöllinn að túlkunarfræði 20. aldar sem er
enn raunar mjög virk í heimi fræðanna. Í túlkunarfræðinni er túlkun skoðuð
sem meginaðferð hinna mannlegu fræða. Hin mannlegu eða húmanísku fræði
í þessu sambandi eru, fyrir utan heimspekina, bókmenntafræði og mannfræði
jafnvel líka, að ógleymdri ritskýringu Biblíunnar, sem vegur afskaplega þungt í
sögu túlkunarfræðinnar, sérstaklega frá 18. og fram á 19. öldina og síðan á 20.
öldinni. Ýmsir mjög þekktir guðfræðingar, m.a. Paul Tillich og Rudolf Bultman,
lögðu stund á túlkunarfræði við ritskýringu Biblíunnar og boðskapar hennar. Það
er hægt að sjá ákveðin samkenni að mínum dómi hjá mismunandi fræðimönnum
og raunar fræðigreinum þannig að það eru ákveðin samkenni með ólíkum fræði-
greinum í hinum húmanísku fræðum. Það er eitthvað hliðstætt við túlkun t.d.
laga, túlkun Biblíunnar, túlkun á frásögnum o.s.frv. Áður en ég vík að því hvað
er að mínum dómi líkt eða sameiginlegt með ólíkum túlkunum, er rétt að setja
fram þá skilgreiningu sem ég tel að skipti hvað mestu máli í sambandi við túlkun.
Túlkun er samkvæmt mínum skilningi fólgin í því að flytja merkingu eða hugsun
úr einu máli á annað. Í þessu sambandi má líta svo á að þýðingar úr einu máli á
annað séu dæmi um túlkun og túlkendur sem læra að túlka úr einu tungumáli á
annað eru því raunverulega að þýða. Þýðing úr einu máli í annað er afbrigði af
túlkun, en túlkun er miklu víðtækara en það að þýða, það er vegna þess að þú
getur flutt boðskap einhvers máls yfir á annað mál á sama tungumáli, þ.e.a.s. um
leið og þú ert farinn að orða hugsunina með öðrum hætti ertu farinn að túlka
hana. Fræðilega séð er spurningin þessi, hvernig á þessi flutningur hugsunar eða
merkingar úr einu máli, úr einni setningu yfir í aðra, hvernig á hún sér stað?
Það er sem sé spurningin um túlkunina og þessi einfalda skilgreining vekur upp
margar spurningar, m.a. um merkinguna sjálfa og um tengsl merkingarinnar eða
hugsunarinnar við orðræðuna. Almenna viðleitnin við túlkun er sú að gera ein-
hverja hugsun, einhverja kenningu, einhvern boðskap aðgengilegri og skiljanlegri
en ella. Hið hefðbundna markmið túlkunar er að gera eitthvað betur skiljanlegt.
Sannleikurinn er hins vegar sá að iðulega flækja menn málið með túlkun sinni og
hugtökin verða torskildari en ella, þannig að það er ekki sjálfgefið að við túlkun
takist mönnum að gera hlutina skiljanlegri en ella. Sumir fræðimenn hafa samt
haldið því fram að allur skilningur sé viðleitni til að leiðrétta misskilning þannig
að túlkunin hafi eða eigi að hafa þetta lofsverða markmið að gera skilninginn
betur mögulegan. Það eru til frægar kenningar um það að til að skilja höfunda
á borð við Platon þá þurfi maður að læra grískuna eins og hann kunni hana og
jafnvel kunna hana betur en hann sjálfur til að geta áttað sig enn betur á því hvað
hann raunverulega var að segja, til að geta skilið höfundinn betur en hann skildi
sjálfan sig. Þetta er draumur sem frægur þýskur guðfræðingur að nafni Friedrich
Schleiermacher lét sig dreyma. Hér er líka rétt að nefna einn greinarmun sem er
Hugur 2015-5.indd 29 5/10/2016 6:45:01 AM