Hugur - 01.01.2016, Page 79

Heimspekingar og stjórnmál 79
þróað með sér mikla aðdáun á umfangsmiklum hugleiðingum, einkum þeim sem
voru „ídealískar“, og þar er um að ræða allar þrjár gerðirnar af þeim skilningi sem
leggja má í það mikið notaða orð. Trú hans hefði verið fáránleg hefði hún ekki
verið brjóstumkennanleg í trúarlegri einlægni sinni og tilgangsleysi. Á nefndar-
fundi við lok þriðja starfsárs Heimspekistofnunarinnar kvartaði hann beisklega
við hina „akademísku meðlimi nefndarinnar“, þ.e. við þau okkar sem höfðum
okkar lifibrauð af því að kenna heimspeki — sem ekki er hægt að kenna — yfir
því að við værum ekki að rækja skyldur okkar. Eftir þrjú ár fannst honum að starf
Heimspekistofnunarinnar hefði átt að setja sýnilegt mark á viðhorf almennings.
Hann var kaupsýslumaður sem átti velgengni að fagna og vissi, eftir því sem hann
sagði okkur, hvernig ætti að markaðssetja nýframleidda græju. Hann var til í að
þróa kynningaraðferðirnar og bera kostnaðinn af því að koma heimspekilegum
varningi okkar á framfæri við almenning en við vorum hörmulega hægfara við
framleiðslu þessa varnings.
Ég geri ekki ráð fyrir að neinn sem les þessa grein deili ranghugmyndum hins
almenningssinnaða stofnanda Bresku heimspekistofnunarinnar. En ritari leiðar-
ans í Manchester Guardian, sem ég hef vísað til, var sjálfur ágætlega þekktur
akademískur heimspekingur með talsverða reynslu af stjórnmálum. Hann hafði
líka hlotið hvatningu frá nokkrum ráðherrum og fleiri nafntoguðum mönnum
úr röðum meðlima heimspekisamtaka. Er einhver grundvöllur fyrir væntingar
þessara manna? Ef ekki, hvernig eigum við þá að svara þeim spurningum sem ég
lagði til í byrjun að væri enn þess virði að velta fyrir sér?
Mér þykir að minnsta kosti ljóst að enginn einn heimspekingur, og enginn
hópur heimspekinga, getur sem slíkur átt heimtingu á að hlutast til um samfé-
lagsmál. Með „sem slíkur“ á ég við „í krafti þess að vera heimspekingur“. Þessa
dagana er engin nauðsyn að útskýra hve flókin samfélagsmál geta verið né hve
hrópandi þörfin er á sérfræðiþekkingu — þekkingu sérfræðinga af mörgum toga
en ekki aðeins einum. Eins þarf ekki að bæta við enn einni greiningunni á sjúk-
leika menningar okkar. Það ætti að nægja að benda á að heimspeki er ekki safn
kenninga sem, með góðu eða illu, er hægt að innræta þeim sem svo munu „stjórna
örlögum Evrópu“, svo tekið sé upp orðfæri hinna fágaðri dagblaða okkar. Við
verðum að gera greinarmun á beinni íhlutun og því að hafa einhvers konar áhrif
sem kynnu með hjálp hliðhollra aðstæðna að setja mark sitt á tiltekna stefnu.
Framsetningin er klaufaleg en staðreyndirnar bjóða ekki upp á annað. Eitt er
víst: „Hvaða bjáni eða þrjótur sem það var sem bjó til heiminn“, þá var það ekki
rökfræðingur eða heimspekingur með smekk fyrir frösum sem hitta í mark. Ég
læt mér því nægja að gera ráð fyrir því að það mesta sem hægt sé að ætlast til af
heimspekingi sé að lífsstarf hans gefi af sér eitthvert lítilræði af því sem gerir lífið
bærilegra. „Lífsstarf hans“ er orðasamband sem þarf að huga að. Ég á ekki við
það sem heimspekingurinn gerir í vinnunni og enn síður frumspekikerfi hans, sé
hann svo illa afvegaleiddur að hann skapi eitt slíkt. Heimspeki manns ætti (og sé
hann með réttu kallaður „heimspekingur“ verður hún) að upplýsa líf hans. Ef það
er hlutverk heimspekings að leitast við að skýra hugsunina, að finna ástæður fyrir
skoðunum sínum, að vera eirðarlaus og ófullnægður svo lengi sem hann fær ekki
Hugur 2017-6.indd 79 8/8/2017 5:53:31 PM