Hugur - 01.01.2016, Page 94

94 Sigríður Þorgeirsdóttir
kona tignarleg á að líta, með brennandi augu, skarpari og litfegurri en
augu mannanna. […] Klæðin undurfögur voru úr hinum fínasta þræði,
gerð af listrænum hagleik, úr óslítandi efni og hafði hún ofið það með
eigin höndum, eins og ég síðar komst að hjá henni sjálfri.2
Hér er harmur kynntur til leiks enda er öll bókin leikræn sviðsetning á samræðu
milli hins harmþrungna Bóethíusar og Heimspeki, í bland við einræður hennar
og söngva.
Það sem snart mig fyrst við persónugervingu heimspekinnar og bókina, þegar
ég loks komst til að lesa hana af viti, var að Heimspeki minnti mig sumpart á
Díótímu í Samdrykkju Platons. Díótíma er kona sem er einnig upphafin. Henni
er lýst sem vísri og andstætt viskuvinum Samdrykkjunnar hefur hún öðlast visku.
Það er eitthvað óraunverulegt við Díótímu sem hefur leitt af sér endalausar deil-
ur meðal fræðimanna um það hvort hún hafi raunverulega verið til eða ekki.
Femínískir heimspekingar hafa viljað leiða getum að því að hún hafi verið raun-
veruleg kona sem var kennari Sókratesar, eins og hann sagði sjálfur að hún hefði
verið.3 Í túlkunum þeirra er Díótíma þar að auki fulltrúi kvenlegrar visku sem
fer gegn karlhverfum viðhorfum texta Samdrykkjunnar.
Óumdeilt er að Heimspeki er ekki söguleg persóna. Hún er táknmynd heim-
speki og hún er jafnframt skilin sem yfirnáttúruleg vera.4 Heimspeki hefur mörg
kvenleg hlutverk á hendi, allt frá því að vera fóstra, „Aþenu-lík guðdómsbirting“,
„óþolinmóð eða afbrýðisöm ungfrú“, „góð móðir og gyðja“, „læknir“ og „fyrr-
um hjúkrunarkona“.5 Konan sem talar, flytur ljóð, syngur, sviðsetur sig og leikur
þessi hlutverk í samræðu sinni við Bóethíus er samt í flestum túlkunum á texta
verksins laus við mikilsverða kvenlega eiginleika. Þegar ég tala um „kvenlega“
eiginleika þá meina ég ekki hin kvenlegu hlutverk hennar, heldur frekar eiginleika
sem hafa venjulega verið tengdir konum í sögu vestrænnar heimspeki. Í textanum
er nokkrum sinnum vísað til hennar sem konu (lat. mulier) og það eitt og sér
gefur tilefni til að huga að hugsanlegum merkingum kvenleika Heimspeki í ljósi
heimspekilegs samhengis og bakgrunns verksins.6 Skortur á því að gefa gaum að
kvenlegum líkamleika Heimspeki hefur að gera með áhrif platonsk-kristilegrar
hugsunar á túlkanir verksins. Eins og Shanzer7 bendir á í umfjöllun sinni um
Heimspeki, varð Ágústínus „æ meira uggandi“ um viskugyðjur eins og Soffíu
eftir að hann snerist til kristni „vegna þess að þær virtust vera leifar frá heiðnum
tíma“. Shanzer kemst því að þeirri niðurstöðu að eftir Bóethíus „hafi örlög slíkra
lærdómskvenna verið ráðin – þær máttu vera áfram til og verða tamdar gyðjur
2 Oftast er vitnað í óbirt handrit Bárðar R. Jónssonar að Hugfró heimspekinnar eins og hann þýðir
titil verksins en ég hef þó gert smávægilegar breytingar á stöku stað. Sums staðar hef ég þýtt sjálf
og stuðst við enska þýðingu latneska textans, Boethius 1982.
3 Sigríður Þorgeirsdóttir 2013.
4 Shanzer 2009: 231.
5 Sama rit: 232.
6 Hér má finna latneskan texta verksins: http://faculty.georgetown.edu/jod/boethius/jkok/
boeconc/main.htm
7 Shanzer 2009: 231.
Hugur 2017-6.indd 94 8/8/2017 5:53:36 PM