Hugur - 01.01.2016, Page 128

128 Eyja M. Brynjarsdóttir
Hin almenna kenning sem tengir ritgerðirnar saman er sú að heimurinn
sé þjakaður af þröngsýni og ofstæki, sem og af þeirri ranghugmynd að
þróttmikil athöfn sé alltaf aðdáunarverð, jafnvel þegar hún leiðir okkur
á ranga braut. Það sem í rauninni þarf í hinu mjög svo flókna samfé-
lagi nútímans er yfirveguð íhugun, ásamt vilja til að véfengja kreddur, og
nægilegt frelsi hugans til að gefa sanngjarna mynd af hinum fjölbreytt-
ustu sjónarhornum.7
Russell var mjög gagnrýninn á þá tæknihyggju sem hann taldi fylgifisk iðnvæð-
ingar. Um hana fjallaði hann í bókinni The Prospects of an Industrial Civilization
sem hann skrifaði ásamt þáverandi konu sinni, Doru Russell.8 Þau segja það
sem þau kalla iðnhyggju (e. industrialism) vera vandamál í nútímasamfélagi. Iðn-
hyggjan felist í að meta hluti vegna notagildis fremur en vegna innra gildis þeirra,
þetta geri mennina nytjasinnaða og dragi úr listrænni hugsun og draumum um
betri heim. Öll áhersla sé lögð á vinnu og uppfyllingu líkamlegra þarfa en annað
sitji á hakanum. Þau minnast líka á mikilvægi frítíma sem hægt sé að nota til að
leggja stund á listir eða aðra næringu andans.
Af þessari stuttu yfirferð um feril Russells ætti að vera ljóst að hann hafði afger-
andi hugmyndir um samfélagið sem hann setti fram í heimspekilegum skrifum
sínum. Hann notaði til þess aðferðir sem hafa allar götur síðan verið viðteknar
í rökgreiningarheimspeki, svo sem að skrifa skýran texta þar sem gagnrýni er
sett fram á tiltekin atriði með kerfisbundnum hætti, að nota beinskeyttan stíl
sem er blátt áfram og fleira í þeim anda. Þannig hlýtur að mega teljast ljóst að
Russell hafi beitt aðferðum rökgreiningarheimspeki til að stunda samfélagsgagn-
rýni. Jafnframt má vera ljóst að hann leit sjálfur svo á að hann væri að stunda
heimspeki þegar hann var að skrifa um samfélagsmál og að það væri mikilvægt.
Framlög Russells til siðfræði og stjórnmálaheimspeki eru þó ekki nákvæmlega
sömu gerðar og framlög hans til annarra greina, hann beitir vissulega svolítið
mismunandi stíl og aðferðum eftir mismunandi viðfangsefnum. Hann notar til
dæmis ekki málspeki, þekkingarfræði eða frumspeki sem grunn fyrir pólitíska
gagnrýni eða athugasemdir um siðferðileg málefni. Þetta síðasta er nokkuð sem
hefur færst í vöxt á allra síðustu árum hjá rökgreiningarheimspekingum og kem
ég að því aftur síðar. En Russell leit óneitanlega á skrif sín um siðferði og sam-
félag sem siðfræði og stjórnmálaheimspeki en ekkert annað. Þó að hann hafi
þar notast við aðferðir sem eru fyllilega gildar í rökgreiningarheimspeki og litið
á þessi skrif sem góða og gilda heimspeki þá varð síðar til, eins og ég hef nefnt,
þessi virðingarstigi sem gerði það að verkum að þau voru talin síður áhugaverð.
7 Russell 1935: xxv–xxvi.
8 Russell 1923.
Hugur 2017-6.indd 128 8/8/2017 5:53:47 PM