Hugur - 01.01.2016, Page 176

176 Jóhannes Dagsson
Tvíátta upplifanir geta verið rangar eða brugðist á tvenns konar hátt. Annars
vegar geta þær gefið ranga lýsingu á veröldinni, það er ef við höldum okkur við
dæmið um fundinn hér fyrir ofan, einhver sem ekki hefur vald til gæti mælt fram
setninguna „fundur er settur“ án þess að það væri tilfellið. Þær geta einnig verið
rangar eða brugðist á þann hátt að eitthvað kemur í veg fyrir að ætlandi innihald
þeirra nái fram að ganga, t.d. gæti sá sem hefur vald til að mæla fram setninguna
„fundur er settur“ einfaldlega talað svo lágt að enginn heyrir í honum, eða þá að
ekki er nógur fjöldi félagsmanna mættur til að réttilega sé staðið að fundinum, og
því tómt mál að tala um að fundurinn sé settur.20
Það er tilgáta mín að til þess að við getum réttilega talað um skapandi hugsun
eða aðgerð, þurfi tvíátta upplifun af þessu tagi að vera til staðar í huga, líkama,
heila, vélbúnaði, eða hverju öðru sem við lítum svo á að viðkomandi gerandi
(skapandi) samanstandi af. Tvíátta upplifun af þessu tagi er því nauðsynlegt skil-
yrði fyrir því að hægt sé að tala um skapandi aðgerð. Tvíátta upplifun er vitanlega
ekki nægjanlegt skilyrði fyrir því að um skapandi hugsun eða aðgerð sé að ræða,
eða geti verið að ræða, heldur þarf þar ýmislegt annað að koma til, þó ekki væri
annað en miðill fyrir hugmyndina eða aðgerðina (svo sem tungumál, táknmál,
líkami, og svo framvegis).
Ég hef nú þegar fært rök fyrir því að P-sköpun sé sú tegund sköpunargáfu sem
líklegust sé til að innihalda allar skapandi hugsanir og eða athafnir, frekar en
S-sköpun. Með þessu hefur umfjöllun um sköpun þegar færst inn á svið einstak-
lingsins eða gerandans í skapandi ferli. Það er eitthvað við skapandi hugsun, eða
það hugarástand að vera skapandi, eða aðgerð sem er skapandi fyrir hvern einstak-
ling, sem skiptir meira máli en það hvort hugsunin, eða aðgerðin er skapandi í
t.d. sögulegu samhengi. Ég tek því undir með Stokes, að einhvers konar kenning
um ætlan sé nauðsynlegur hluti af því að greina hvað felst í skapandi hugsun eða
aðgerð, en ég er ekki sammála honum um að skilja við málið þar. Í stað þess legg
ég til að við notum þetta einkenni á upplifun gerandans, þess sem er skapandi, til
þess að greina þau skilyrði sem þurfa að vera til staðar til þess að réttilega sé hægt
að tala um skapandi hugsun eða skapandi athöfn.
Upplifun okkar af því að vera skapandi fellur vel að þessari aðgreiningu skap-
andi hugsunar eða aðgerðar frá öðrum aðgerðum. Rök fyrir því má finna bæði
með því að hugleiða eigin reynslu af því að vera skapandi, og eins með því að
skoða hvernig við tölum um skapandi hugsun og hvenær eða hvernig við greinum
hana frá annarri hugsun eða annars konar aðgerðum í umtali okkar um hana.
Eitt af einkennum þess að vera skapandi er að valda breytingum, að breyta
einhverju sem er fyrir, á þann hátt að það verður nýtt eða ekki samt og það var.
Þetta heggur nærri því að vera skilgreining okkar á skapandi hugsun. Innifalið í
þessari mynd af skapandi hugsun er að vera meðvitaður um það sem er breyting-
um háð, eða verður fyrir áhrifum af hugsuninni eða aðgerðinni. Við getum litið
til dæmanna af sumarstarfsmanninum, eða af því að detta með fangið fullt af
penslum og málningu, sem rakin voru hér að ofan, til þess að sjá að meðvitund eða
1964, og Austin 1962/1975.
20 Bayne 2011: 227–228.
Hugur 2017-6.indd 176 8/8/2017 5:54:01 PM