Úrval - 01.12.1943, Blaðsíða 32

30
ÚRVAL
hófu útgáfu ávísana, án þess að
nokkurt gull væri fyrir hendi,
ef til innlausnar kæmi. Tilraun-
in tókst vonum framar. Reynsl-
an sýndi, að óhætt var að gefa
út slikar kvittanir eða ávísanir
að upphæð sem svaraði tíföldu
gildi þess gullforða, sem geymd-
ur var í fjárhirzlum gullsmið-
anna, án þess að nokkur hætta
stafaði af. — Ávísanirnar voru
jafnan í fullu gildi, af þeirri ein-
földu ástæðu, að aðeins tíunda
hver ávisun var lögð fram til
innlausnar. Hinar voru ávallt í
umferð.
Sérfræðingar í bankamálum
hafa mjög gagnrýnt þessar við-
skiptaaðferðir gullsmiðanna.
Hafa margir hallast að þeirri
skoðun, að hér hafi verið um
sviksamlegt athæfi að ræða.
Líklegt má telja, að svo hafi
verið. En það sem mestu máli
skiptir í þessu sambandi er það,
að með þessum f jármálabrellum
hófst stórfelld bylting á sviði
peningamálanna. — Þetta var
hvorki meira né minna en upp-
hafið að nútíma bankastarf-
semi og ávísanaviðskiptum.
Englandsbanki, elzti stór-
banki heimsins, var stofnaður
árið 1694. Stofnandi hans var
skozkur fjármálamaður William
Paterson að nafni. Er mælt, að
hann hafi um eitt skeið stund-
að sjórán. Paterson lýsti fyrir-
tæki sínu í fám orðum á þessa
leið: „Bankinn hefir vaxtahagn-
að af peningum, sem hann skap-
ar af engu.“ Það sem fyrir hon-
um vakti var greinilega það, að
bankinn skyldi starfa á svipuð-
um grundvelli og gullsmiðirnir
höfðu gert. Bankinn var stofn-
aður og aðferðir gullsmiðanna
hafa reynzt giftudr júgar. Reiðu-
fé banka nú á dögum er oftast
ekki nema sem svarar einum tí-
unda þess fjár, sem þeir lána
út. Afgangurinn er lán, sem eru
peningaígildi. — Til að finna
þessu frekari stað, skal bent á
það, sem segir um þetta efni
í hinni heimsfrægu alfræðiorða-
bók „Encyclopaedia Britann-
ica“. Þar segir: „Bankar reka
útlánastarfsemi með nýmyndun
lánsfjár. Þeir skapa greiðslu-
miðilinn af engu.“
L. L. Angas, kunnur fjár-
málaráðunautur, kemst svo að
orði: „Bankakerfi nútímans er
ef til vill hið furðulegasta sjón-
hverfingatæki, sem nokkru sinni
hefir verið fundið upp.“
Að minnsta kosti mun tæp-
lega ofsagt, að án ráðsnilli gull-
smiðanna hefðu peningamálin