Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1941, Page 130

106
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
langt fram úr öldum; arfur, er við ávöxt-
um í lífl okkar og breytni, eins og við
erum menn til, hver og einn, og sem líf
okkar og breytni eru ávöxtur af.
Við erum bundin þessu landi, eins og
rímið ljððinu. Hvað það snertir erum við
undir álögum, sem ekki verður hrundið.
Það er enginn sá íslendingui- fœddur, er
sér áð skaðlausu getl slitið bönd við land
og þjóð.” (Leturbr. ræðumanns).
pessi snjöllu og spöku orð hins mikilhæfa
skálds, sem sjálfur hefir dvalið langvistuni
erlendis, tala kröftuglega til vor íslendinga
hérna megin hafsins. Niðux-lagsorð um-
mæla hans eiga vitanlega alveg eins við
um varðveislu íslenskra menningarerfða og
um að slitna ekki úr tengslum við land
vort og þjðð, því að i rauninni er þar um
eitt og hið sama að ræða.
Að þessu sinni skal þð aðeins I stuttu
máli vikið að nokkrum meginþáttum í
hugsjðna-arfleifð vorri. Verður þar ofar-
lega á baugi drengskapar-hugsjðnin. Berg-
þði-a var “drengr góðr,” segir í Njáls sögu,
og hafa þau orð frá því I fornöld og fram
á þennan dag verið mikið hrðs I munni
sögufrððra og sannleiks elskandi íslend-
inga. pvi að í þeirri lýsingu felst það,
að hver, sem þann vitnisburð hlýtur, hafi
verið heilsteyptur að skapgerð og fastlynd-
ur, hreinn og heillundaður. Að fornu fari
hefir orðið “drengr" og “drengskapur” jafn-
vel ennþá dýpri merkingu. “Drengir heita
vaskir menn og batnandi,” segir Snorri
Sturluson, en það eru með öðrum orðum
þeir menn, sem sameina hreysti og hug-
prýði og vaxandi sálargöfgi. pví segir
dr. Guðmundur Pinnbogason, að f orðinu
“drengr” felist meira að æðstu siðgæðis-
hugsjðn forfeðra vorra en í nokkru öðru
einu orði. Hann bætir við: “Drengskapur-
inn fæst með því að beita vaskleikanum
þannig, að maður batni við — vinna þau
verk, sem göfga mann.” (Islenðingar bls.
61). Drengskaparhugsjðn norrænna manna
og fslenskra er því snar þáttur f hugsjðna-
arfleifð vorri, sem sæmir að leggja rækt við
og halda á lofti, yngri kynslðð vorri til
fyrirmyndar.
Og þar speglast einnig manndðms-hug-
sjðn forfeðra vorra, sem rituð er stðru
letri í “Hávamálum.” Höfundur þeirra,
hver sem hann var, og vér getum skoðað
hann sem túlk og málsvara norrænnar lífs.
speki, leggur megináhersluna á manngild-
ið: það verður einkar augljðst, þegar f
minnl er borið, hversu smáum augum hann
lítur á auðinn einan saman. Höfundur
þessarar fornu spekimála vorra metur
mennina eingöngu eftir manndómi þeirra,
en ekki eftir eign þeirra f löndum eða
lausum aurum.
pessi manndðmslund hefir verið og er
enn höfuðeinkenni hinna bestu íslendinga
og varpar ljðma á líf þeirra og starf. pess-
vegna hefir með sanni mátt segja um
margan alþýðumanninn og marga alþýðu-
konuna f hópi þeirra, beggja megin hafs-
ins, það, sem sænskur hirðmaður kvað
hafa sagt um Óskar II. Svíakonung, að
hann væri kotungsættar, en sérhver þuml-
ungur f honum úr öðlingsefni. Slíkum
sonum og dætrum íslands orti Stephan G.
Stephansson hæf eftirmæli, þegar hann
kveður þannig um Helga Stefánsson í
“Helga-erfi”:
“Engan hðf á efstu skör
yfirborðið glæsta.
Varpar tign á kotungs kjör
konungslundin stærsta.”
Ekki hefir heldur enn sem komið er
sannari mælikvarði verið fundinn á mann-
gildið, heldur en sú manndðms-hugsjðn,
sem skáld vor frá þvf á tíð hins nafn-
lausa höfundar “Hávamála” og fram 5
vora daga, hafa fært f hinn eftirminni-
legasta búning stuðlaðs máls, og verið get-
ur oss hinum til áminningar og vakningar.
En frá manndðmshugsjðn forfeðra vorn
og hinna mætustu niðja þeirra er stutt spor
til sjálfstæðis-hugsjðnar þeirra. pað er
engin tilviljun, að “Hávamál” skipa mann-
gildinu sifkt öndvegi og raun ber vitni.
pað er í fullu samræmi við einstaklings-
hyggju norrænna manna, sem blasir hvar-
vetna við sjónum f fornsögum vorunx-
peim var ant um, að menn stæðu á eiffin
fðtum andlega, skoðanalega eigi síður en
stjðrnarfarslega. “Sjálfr leið sjálfan þik,”
stendur f einu Eddukvæðanna, og lýsir sér
Þar sjálfstæðis-hugsjðn forfeðra vorra.
peim var það fylliiega ljðst, að menn verða
að vera frjálsir orða sinna og athafna.
eigi þeir að þroskast til fullnustu. pess-
vegna töldu þeir einstaklingsfrelsið hið
dýrmætasta hnoss og voru reiðubúnir til
að leggja mikið í sölurnar fyrir það, jafn-
vel lífið sjálft, ef þvf var að skifta. Er
ðþarft að minna á það á þessum stað, að
landnám íslands átti beinlfnis rætur sfnar
að rekja til hinnar rfku og djúpstæðu
frelsisástar forfeðra vorra. En þvf minnist
eg þeirrar alkunnu staðreyndar, að oss ís-