Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 25

VARAHLUTIR FYRIR UTOPIUR
m\Tidin á bakvið sæborgina, eins og þeir félagar Clynes og KJine mót-
uðu hana, er falleg hugmynd með skýrum útópískum undirtónum. En
hún hefur því miður hefur verið skemmilögð af ffæðimönnum og rithöf-
undum sem hafa ekkert betra að gera en að mála skrattann á vegginn.
En sæborgin á sér sögu langt aftur fyrir tilurð hugtaksins sjálfs og það
er sú saga sem liggur til grundvallar skilningi okkar á fyrirbærinu. Þessi
skilningur er ekki raunvísindalegur heldur fremur tengdur almennings-
vitund, sérstaklega eins og hún er mótuð af bókmenntum, en einnig
goðsögum og kvikmyndum (og öðrum afþreyingarafurðum). Reyndar er
óhætt að gera ráð fyrir að þessar eldri sæborgir hafi á sinn hátt haft áhrif
á kenningar Clynes og Kline, það eru hreinlega of mikil líkindi með
hugmyndum þeirra og þeim hugmyndum sem hafa þróast í vísinda- og
fantasíuskáldskap til að hægt sé að skilja klárlega á milli. A síðari árum
hefur orðið æ ljósara hversu mikil áhrif bókmenntir, myndasögur og
kvikmyndir hafa haft á mótun tækniþróunar, útlit, stefnu og svo auðvit-
að viðhorf okkar til hennar. Afþreyingariðnaðurinn er ekki síður mikil-
vægur en fagurmenningin, fantasíur, hrollvekjur, vísindaskáldskapur og
vísindakvikmyndir, kannski sérstaklega sú undirgrein vísindaskáldsög-
unnar sem kennir sig við sæberpönk og hefur fóstrað sæborgina - skáld-
saga Smiths tilheyrir til að mynda sæberpönki.9
Þrátt fyrir að flestar birtingarmyndir sæborgarinnar í bókmennta- og
kvikmyndasögunni séu karlkyns er ein elsta hugmyndin um hana kven-
kyns. Þegar rakin er ættarsaga sæborgarinnar hefst hún yfirleitt á grísku
goðsögunni af Pygmalion og Galateu. Pygmalion er listasmiður sem
dreymir um hina fullkomnu konu. Hann hefur hvað efdr annað orðið
gleyma því að sköpunarsaga sæborgarinnar í tækni og vísindum er alltaf nátengd
hemaði, eins og Skúli Sigurðsson vísindasagnffæðingur benti mér á. Sjálf stýri-
fræðin (e. cybemetics), grunnurinn að sæborginni, var þróuð í hemaðarskyni eins og
kemur fram í grein Peter Galison, „The Ontology of the Enemy: Norbert Wiener
and the Cybemetic Vision“, Critical Inquiry 21 (haust 1994), bls. 228-266. Eg vil
nota tækifærið og þakka Skúla Sigurðssyni fyrir að hafa bent mér á þessa grein - og
fleiri - og fyrir að hafa verið mér ómetanleg aðstoð í rannsóknum mínum á sæborg-
um og sæborgafræðum. Þess má að lokum geta að þessi hemaðartenging er einmitt
algeng í sæberpönki, sérstaklega kvikmyndtrm og er fyrir hendi í skáldsögu Smiths,
en þar er tilvist varahlutabúanna nátengd hemaðarbröln í forsögu sögumanns.
9 Fyrir frekari umræðu um sæberpönk og skilgreiningar á fyrirbærinu sjá greinar mín-
ar í Lesbók Morgunblaðsins, „Sæberpönk: bland í poka“, fyrri hluti, „Tegundir allra
kvákinda sameinist: stjómleysi í náinni framtíð“, 9. júm', 2001 og „Sæberpönk: bland
í poka“, síðari hluti, „Rústum diskótekinu: stjómleysi í nútíð“, 16. júm', 2001.