Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 58

Tímarit Máls og menningar
Eitthvert villuljós úr biflíusögum er ævinlega til staðar í Völuspá; fyrst
ginnúngagap, síðan upphaf goðumlíkra manna á jörðu; tún, þar sem
slíkir menn tefla með gulltöflum, samsvarar paradís; síðan fallið og
öll áflogin við fjandann í líki kvenlegra illvætta og þursa; glampi af
friðþægíngarkenníngimni í örlögum Baldurs og gluggi til helvítis í sal
þeim sem völvan sér standa á Náströndu, — þar verður tiltölulega laung
lýsíng sem sver sig í ætt við sígildar leiðslubókmentir og hæst ná að
andagift hjá Dante í Skemtileiknum guðumlíka...“.
Halldór tekur nú þrjú dæmi um sérkennilegt orðval í Völuspá: 1. undur-
samlegur (-ligr); 2. hátimbruð hof (þeir hörg og hof hátimbruðu); 3.
hórdómur. Um nr. 1 og nr. 3 hafa málfræðingar og ritskýrendur þráttað
lengi og ekki orðið á eitt sáttir. Rudolf Meissner hefur talið þessi orð
meðal dæma um klerklegan svip á málfari Völuspár. Þessu hefur eng-
inn neitað svo mér sé kunnugt, en þá er ágreiningur um hvort það þýði
að kvæðið hljóti að vera ort á kristnum tíma. Sigurður Nordal og Einar
Ol. Sveinsson hafa helst viljað trúa því að þetta hafi komist inn í málfar
skáldsins fyrir áhrif frá máli trúboða fyrir kristnitöku (á tíundu öld).
Þessir trúboðar voru enskir og þýskir og hafa orðið að notast við túlka
a. m. k. framan af, og er augljóst mál og alkunnugt að íslenskunni hefur
þá bæst mikill forði tökuorða, þó að sum kunni að hafa verið komin
áður inn í málið með meira og minna óljósum fregnum af kristindómi.
Nú fengu Islendingar að vita að þeir hefðu ódauðlega sál (engilsaxn.
sawel) og hennar vegna yrðu þeir að forðast að drýgja syndir (engilsaxn.
eða fornlágþýskt orð) og meðal Ijótusm synda væri hórdómur. Síðast nefnt
orð er og líklega komið úr engilsaxnesku og virðist hafa verið heldur
fágætt í íslensku framan af. Það kemur t. d. aldrei fyrir í Grágás (þjóð-
veldislögunum), og er þar notað orðið legorð um kynferðismök sem vörð-
uðu við lög.
Halldór leggur áherslu á að í orðinu „hórdómur" sé fólgið hugtak
„sem heiðnum manni mundi hafa þótt óímunnberanlegt. Hórdómur er
úr tíu boðorðum guðs, gyðinglegt hugtak úr Biflíunni, til okkar komið
með kristninni sem parmr af guðfræðilegri siðaspeki .... Eftir svona
orði að dæma, og öðrum þvíumlíkum, gemr Völuspá varla verið ort
áðuren farið var að þýða kirkjuleg rit á íslensku og til orðinn orðaforði
um kristileg hugtök í málinu.“
Líklegt er að afskiptasemi klerka um kynferðismál annarra hafi vakið
furðu meðal heiðinna manna og að nokkur tími hafi liðið áður en al-
280