Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 156

Hímarit Máls og menningar
hann er þar nefndur goði“ (18), eins og
Oskar orðar það. En í Sturlubók er
einnig höfðingjaskrá, „þá er landit hafði
sex tigu vetra byggt verit“. Þar eru til-
greindir aðeins fjórir höfðingjar í Aust-
firðingafjórðungi; einn þeirra er Hrafn-
kell goði. Það virðist þannig vera stað-
reynd að Hrafnkell hafi náð valdastöðu.
En þessi uppgangur hans finnst Oskari
athyglisverður, þar sem Hrafnkell kom
út „síð landnámstíðar" og virðist hafa
verið ættsmár. Hann hefur a. m. k. „varla
verið skyldur né tengdur neinni þekktri
eða voldugri höfðingjaætt". Af þessum
heimildum megi draga þá ályktun „að
hinn ættsmái og einstæði landnámsmað-
ur í Hrafnkelsdal hafi orðið hamingju-
drýgri en nágrannahöfðingjarnir, aukið
ríki sitt á kostnað þeirra á skömmum
tíma og skilað völdum í hendur sona
sinna“ (19). Þetta bendir samkvæmt
Oskari til þess að Hrafnkell „hafi aukið
völd sín með ofríki“. Honum finnst lík-
legt að deilur Hrafnkels „hafi orðið til-
efni munnmcela sem héldu nafni hans
á loft og til þeirra eigi Hrafnkels saga
einhverjar rcetur að rekja“ (20; letur-
breyting mín). Við dveljum sem sé enn-
þá í heimi ágiskana hvað „aðalviðburði"
sögunnar snertir.
Ein grundvallarskoðun bæði Oskars
og Hofmanns virðist vera sú að höfund-
ur Hrafnkels sögu hafi litið á sjálfan
sig sem sagnfræðing, vitanlega á mið-
alda mælikvarða. Hann hafi ætlað sér
að „segja rétt frá“, eins og hann hefur
hugsað sér atburðarásina í ævi Hrafn-
kels. Hofmann orðar þá skoðun afdrátt-
arlaust: „Höfundurinn sjálfur hefur
vafalaust haldið að það sem hann sagði
frá væri sagnfræðilega rétt. Þetta er und-
ir öllum kringumstæðum mikilvægur
punktur, sem við verðum að taka tillit
til, þegar við dæmum um verk hans.“
(35) En einmitt hér hefur Nordal auð-
sjáanlega verið á öðru máli. I augum
hans er vel hugsanlegt að höfundur
Hrafnkels sögu hafi unnið að meira eða
minna leyti sem skáld og fundið sjálfur
upp „aðalviðburði" sögu sinnar.
Það er erfitt, eða kannski réttara sagt
ómögulegt, að gera upp milli þessara
grundvallarskoðana. Það er óneitanlega
of djúpt tekið í árinni þegar Nordal
slær þessu föstu: „Aðalviðburðirnir, sem
Hrafnkatla segir frá, hafa aldrei gerzt.“
Athuganir Oskars og Hofmanns verða
væntanlega til þess að draga úr trausti
manna á slíkum fullyrðingum. A hinn
bóginn hafa þeir engan veginn sannað
hið gagnstæða: að „aðalviðburðir"
Hrafnkels sögu hafi átt sér stað í veru-
leikanum eitthvað svipað því og sagan
segir frá, eða að höfundurinn hafi smíð-
að þessa atburði úr arfsögnum. Enn síð-
ur höfum við fengið nokkra hugmynd
um hvers eðlis hugsanleg munnmæli
hafa verið. Að því leyti erum við í
sömu sporum eftir sem áður — og lítil
von að við munum nokkurn tíma verða
fróðari um þetta. Við getum aðeins velt
fyrir okkur þeim fáu staðreyndum sem
við höfum, og trúað því sem okkur
þykir sennilegast. En Hrafnkels saga er
staðreynd sem slík.
í lofsverðum áhuga sínum að vekja
traust okkar á sagnfræðilegu gildi sög-
unnar, eða munnmælageymd í henni,
gengur Oskar e. t. v. stundum feti of
langt og beitir alltof veikum rökum.
Þannig segir hann að örnefnin í Hrafn-
kels sögu „auka henni veruleikablce,
skorða hana fastar í raunsönnu um-
hverfi'" — sem er sjálfsagt rétt — en
heldur svo áfram: „Enginn getur neitað
að þetta geri söguna sennilegri og sýnist
lítt fallið til að styrkja uppspunakenn-
inguna" (38; leturbreytingar mínar). En
378