Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 88

Þorleifur H. Bjarnason
Ráðherravalið 1911
í Tímariti MM 1975 birtist samtímalýsing Þorleifs H. Bjarnasonar á stjórnmála-
barátmnni hérlendis á árunum 1909 til 1911, og bar hún fyrirsögnina Ráðherra-
dagar Björns Jónssonar. Lauk Þorleifur þar frásögn sinni, er alþingi var sett 15.
febrúar 1911 og hreyfing var komin á ýmsa flokksbræður Björns Jónssonar í þá
átt að fá hann til þess að hverfa úr ráðherraembætti. I grein þeirri, sem hér fer
á eftir, lýsir Þorleifur svo því, sem gerðist um þingtímann, en þá frásögn nefnir
hann Miscellanea frá Alþingi íslendinga 1911 og ýmsu er gerðist um þcer mundir
í stjórnmálum vorum. Þessi grein sem hin fyrri er í skjölum Þorleifs, sem geymd
eru í Skjalasafni Reykjavíkurborgar. Til hægðarauka hefur kaflafyrirsögnum verið
skotið inn í lesmálið, og ennfremur hafa bein pennaglöp verið leiðrétt og spássíu-
greinar færðar inn í meginmál girtar hornklofum.
Eins og fram kom í lýsingu Þorleifs H. Bjarnasonar á valdaferli Björns Jóns-
sonar héldu heimastjórnarmenn uppi harðskeyttri sókn á hendur ráðherra og voru
áhrifamestu skotfæri þeirra þær tiltektir hans að skipa nefnd til þess að rannsaka
hag landsbankans, víkja Tryggva Gunnarssyni úr stöðu bankastjóra og setja hina
þingkjörnu gæzlustjóra bankans af. Heimastjórnarmenn fylgdu þessari sókn sinni
eftir inn á þingið 1911, en þar komu þeir því til vegar að skipuð var nefnd í efri
deild til þess að rannsaka gerðir landsstjórnarinnar í bankamálinu með meiru.
Nefnd þessi lagði svo fyrir deildina tillögu til þingsályktunar, sem samþykkt var,
en í henni var skorað á ráðherra að hlutast til um það, að Kristján Jónsson yrði
tafarlaust aftur settur gæzlustjóri við landsbankann.
Heimastjórnarmönnum tókst að vekja allmikla óánægju með stjórn Björns Jóns-
sonar og veikja pólitíska stöðu hans. Þessi óánægja náði einnig inn í raðir flokks-
manna ráðherrans, en það var þó einkum afstaða hans í sambandsmálinu, sem vakti
kurr meðal þeirra. Margir þingmenn sjálfstæðisflokksins voru komnir á þá skoðun,
að réttast væri að hafa ráðherraskipti og helzt þannig að Björn Jónsson sleppti
stjórnartaumum af fúsum vilja. Þegar ráðherrann vildi ekki á þetta fallast, sáu
þeir ekki annað úrræði en bera fram tillögur um vantraust á hendur honum. Eftir
að vantraustið var samþykkt í neðri deild, baðst Björn Jónsson lausnar, og var þá
tekið til við að reyna stjórnarmyndun og komu tvö ráðherraefni til greina, Kristján
Jónsson og Skúli Thoroddsen, en lyktir urðu þær, að Kristján bar hærra hlut. Út
af þessum málalokum spunnust háværar deilur bæði um það, hvort beitt hefði
verið þingræðislegum aðferðum við stjórnarmyndunina og hvort þingræðisreglan
hefði verið virt. Jafnframt var rætt um þingræðið almennt, grundvallaratriði þess
310