Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 124

Tímarit Máls og menningar
legu lífi hér á jörðinni. Sumir mundu þó segja að réttast væri að beita
afstæðiskenningunni alltaf til þess að tryggja fullkomna nákvæmni og
samkvæmni enda sé þar um „réttari" kenningu að ræða. Slíkt er þó
nánast orðhengilsháttur því aflfræði Newtons er auðveldari í meðförum
til útreikninga og því meinalaust að nota hana þegar ekki er um mælan-
legt frávik að ræða, þ. e. til að mynda við lítinn hraða. Hnyttinn maður
hefur annars orðað þetta þannig: „Þegar hraðinn stefnir á núli þá stefn-
ir Einstein á Newton.“
Auk þess sem afstæðiskenningin gefur miklu betri mynd af niður-
stöðum tilrauna en eldri hugmyndir þá gerbreytti hún einnig öllum
hugmyndum manna um rúm og tíma svo að varla stendur steinn yfir
steini í eldri hugmyndum manna um þau efni. Ef lesandinn hefur hug
á að kynna sér þetta nánar vil ég benda honum á rit sem komið hafa
út á íslensku um afstæðiskenninguna.
Þessi fræga kenning Einsteins er gott dæmi um það hvernig ný þekking
getur gerbreytt þeim forða sem fyrir er og öllum viðhorfum manna til
hans. Þótt sitthvað í eldri hugmyndum kunni að reynast nothæft á tak-
mörkuðum sviðum (hér aflfræði Newtons) fer ekki hjá því að menn
líti það allt öðrum augum en áður.
Eg hygg að afstæðiskenningin hafi nægt mörgum eðlisfræðingum
til að láta niður falla í bráð og í lengd allar hugmyndir um það að eðlis-
frœðin komist einhvern tímann á leiðarenda þar sem öll grundvallarlög-
mál væru fundin. Ur því að jafnvíðtækt og -gróið kerfi og hefðbundin
eðlisfræði reyndist svo fallvalt liggur nærri að ætla að svo muni fara
um alla kenningasmíð framtíðarinnar. Einhvern tímann seinna kemur
kannski „nýr Einstein" eða hópur vísindamanna og smíðar nýja kenn-
ingu sem tekur við af afstæðiskenningunni á svipaðan hátt og hún velti
aflfræði Newtons úr sessi. Við getum með öðrum orðum aldrei verið
viss um að hafa höndlað einhvern algildan eða eilífan sannleika í þeim
skilningi sem hér um ræðir.
Þótt afstæðiskenningin hafi þannig hrært upp í hugmyndum manna
um þróun vísinda hróflar hún ekki að öðru leyti við orsakahyggjunni
sem áður var lýst. Ef kenning Einsteins hefði ein komið til gætu menn
áfram haldið í strangt orsakalögmál. Andi Laplace þyrfti aðeins að taka
tillit til afstæðiskenningarinnar þegar hann reiknar fram í tímann. Hann
væri að vísu ekki eins viss um að hann væri að beita „réttum“ lögmálum
en kannski gæti hann orðið sér úti um fullkomnari lögmál á eigin spýmr.
346