Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 77

Shakespeare á meðal vor
tímar. Faðir Hamlets, konungur Dana, hefur sigrað og drepið Noregskonung
í ránshernaði. Þegar sonur hins síðar nefnda, Fortinbras, er að búast til
hernaðar að nýju, er Danakonungur einnig drepinn, og er bróðir hans þar
að verki. Bræður konunganna sem drepnir voru hafa sjálfir tekið við völd-
um, og semja frið með sér. Norskar hersveitir eru á leið til ránshernaðar á
hendur Pólverjum, og hafa fengið heimild til að fara um danskt land. I
sama mund mætir Hamlet ungi vofu kappans föður síns, sem krefur hann
hefnda fyrir þann glæp sem gegn honum var framinn. Hamlet hikar um
sinn; hann er í vafa, hvort hann eigi að bæta hryðjuverki á hryðjuverk ofan;
hann er jafnvel reiðubúinn að hverfa í útlegð; en þá hittir hann fyrir á
ströndinni Fortinbras unga og lið hans á leið til Póllands. Hann fer að dæmi
hans, snýr við, og efnir til hroðalegs blóðbaðs, drepur föðurbróður sinn,
móður sína og sjálfan sig, en lætur Danmörku Norðmönnum eftir. Atvikin
sýna, hvernig þessi ungi maður, sem nokkuð er stórhuga, misnotar þá nýju
þekkingu, sem hann hefur aflað sér á háskólanum í Vittinbergi. Þessi þekk-
ing lætur til sín taka, þegar að því kemur að leysa úr meinbugum lénsríkis-
ins. Vit hans missir fótfestu andspænis óraunhæfum staðreyndum. Hann
verður að ömurlegri bráð þeirrar mótsagnar, sem verður milli hugsunar hans
og framkvæmdar.
Brecht var að skrifa Smámuni sína á árum síðari heimsstyrjaldar. Engin
furða þótt hann sæi í harmleikjum Shakespeares öðru fremur herjuð lönd,
árásarstyrjaldir, vanmátt skynseminnar. Einka-raunir Hamlets, eða ógæfa
Ofelíu, skipti litlu máli hjá viðburðum sögunnar. Brecht var næmur fyrir
gangi stjórnmála í Hamlet. Honum fannst meira til um þá baráttu, sem
sagan sífellt endurtók, en sálardjúp ríkisarfans í Danmörku. Nýjungarnar
í Hamlet-sýmngum Pólverja 1956 og 1959 voru af líkum toga, þótt þeim
kynni að bregða frá skilningi Brechts. Hamlet var stjórnmálaleikrit 1956,
og hann var það enn 1959, enda þótt Danaprins væri þá orðinn torræðari
persóna sem fengið hafði margt að reyna.
Lítum á leikgerðina og skoðum hlutverkin þar, með það í huga, að
þau verði skipuð nútíma-fólki. Hamlet, sem leikgerð, er saga af þrem ung-
um piltum og einni telpu. Piltarnir eru jafnaldra. Þeir heita Hamlet, La-
ertes og Fortinbras. Stúlkan er yngri, og hún heitir Ófelía. Þau eru öll
flækt í blóðug stjórnmála-átök og ættar-harmleik. Af því leiðir, að þrjú
þeirra hljóta að deyja; sá fjórði mun verða, meira eða minna af tilviljun,
konungur Danmerkur.
Eg sagði af ásetm ráði, að þau væru flækt í átök. Því ekkert þeirra
hefur kosið hlutverk sitt; það er á þau lagt, því það er fólgið í leikgerð-
inni. Og leikgerðin skal á enda flutt, hver svo sem þau eru, Hamlet, Ófelía,
299