Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 53

Essayistinn Halldór Laxness
úrskurð að lögin brytu í bág við prentfrelsisákvæði stjórnarskrárinnar.
Næstu ár gáfu þeir út með sama hætti Njáls sögu og Grettis sögu,
báðar í stóru broti og með myndum eftir kunna listamenn, og loks
Alexanders sögu. Lögin hafa síðan verið dauður bókstafur, og nú þykir
sjálfsagt að láta skólabörn og unglinga lesa fornsagnaútgáfur með nú-
tímastafsetningu. Það er ekki Halldóri Laxness að kenna, ef fornsögurn-
ar eru þrátt fyrir allt minna lesnar en æskilegt væri þegar skólum lýkur.
Fyrir Halldóri vakti það eitt að örfa áhuga almennings á fornsögun-
um, stuðla að því að þær yrðu aftur öflugur hluti menningarlegs bak:
hjarls og stoð íslensks málfars. Um þetta leyti skrifar hann fyrrnefndar
minnisgreinar um fornsógur, „einkum með stuðníngi við hina almennustu
þeirra og víðfrægustu, Brennunjálssögu...“ Þetta er 55 blaðsíðna essay,
skipt í 25 greinar.1 I stuttum inngangi segir m. a. á þessa leið: „Ef
þessar greinar hafa nokkurt gildi er það af því rithöfundur dregur álykt-
anir af hlutum sem almenníngur er vanur að fræðimenn fjalli um einir.
Rithöfundur hlýmr að draga dálítið aðrar ályktanir en fræðimaður af
sömu staðreynd. Hann ber að efninu úr annarri átt en til dæmis mál-
fræðíng eða sagnfræðíng, spyr annars og fær þessvegna önnur svör; en
hann deilir ekki við hina bestu fræðimenn um fróðleiksatriði, heldur er
þeim þakklátur.“
Ekki skiptir minna máli að nefndur rithöfundur skoðar hlutina af
evrópskum sjónarhóli og hefur aflað sér víðtækrar þekkingar á evrópskri
menningar- og einkum bókmenntasögu. Þar við bætist hugsun tamin við
listnautn, listskoðun og sköpun frá barnæsku. Halldór kemur hér undir
eins að kjarna málsins: hvernig mátti það verða að svo sérstæð lista-
verk sem hetjukvæði Eddu, Völuspá og Sonatorrek hefðu orðið til fyrir
ritöld, og síðan Islendingasögur á þrettándu öld, löngu eftir að Islend-
ingar hefðu átt að vera orðnir rammkaþólskir? „Orlagatrúin, afneitun
kristinnar siðahyggju, er höfuðkjarni Brennunjálssögu.... Undan öllum
atburðum sem máli skipta sjá vitrir menn fyrir hina óhagganlegu atburða-
rás forákveðna af örlögunum, og áheyrandi sögunnar er nauðugur viljug-
ur beygður undir þá kenníngu og þann skilníng að eingu verði breytt
af þeim hlutum sem fram skulu koma, hvorki með góðum vilja, dygð-
ugu lífi né heitri bæn.... Þessar bókmentir eru ómetanleg gögn um
1 Tímarit Máls og menningar 1945, Sjálfsagðir hlutir 1946.
275