Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 40

Tímarit Máls og menningar
Þeir eyða löngum stundum við að drepa bjöllur og skordýr, laðast að og
forðast í senn máf sem rotnar í fjörunni. Eftir það finnst þeim þeir þurfa
hreinsunar við og þeir leita upp á afskekktan fjallstind þar sem leikurinn
markast af trúarlegum helgisiðum. Sá sem segir söguna er móttækilegur
fyrir áhrifum þar sem hann sker sig úr hópnum að því leyti að vera hvorki
sannfærður trúmaður né trúleysingi. Honum finnst hann sjá andlit guðs
þar uppi og þessi staður verður síðan hluti af lífi hans og myndar and-
stæðu við hið daglega líf, en á þeim vettvangi er hann skotinn í stúlku
sem er alin upp á trúleysingjaheimili. Hann getur ekki sameinað þessar
andstæður enda þótt hann reyni að opinbera fyrir henni helgi fjallsins,
og sögunni lýkur með því að hann virðist vera að vakna til skilnings á
því að fjallið sé einskis virði.
Astarfýsnin sem afl sem grefur undan þjóðfélaginu er einnig megin-
efni tveggja skyldra smásagna í safninu Don Juan fra Tranhuset. I titil-
sögunni er lýst þeim óróa sem erlendur skipbrotsmaður veldur meðal
betri borgara þegar honum er bjargað á land hjá Kolti í lok síðustu aldar
og fluttur til Þórshafnar þar sem hann ákveður að setjast að. I Ijós kemur
að hann er gæddur miklu kynferðislegu aðdráttarafli sem veldur því að
dóttir konsúlsins — auk margra annarra — lætur „fallerast“. Þetta orð
er sett innan gæsalappa vegna þess að í smásögunni er þessi hefðbundna
skilgreining einmitt dregin í efa og Don Juan-goðsögnin skoðuð í nýju
ljósi. Hvað gerst hefur verður aldrei alveg Ijóst því að sagan er að lang-
mestu leyti samsett af ólíkum vitnisburði mismunandi sögumanna. Eitt
er hins vegar alveg víst, mannlegur munuðleiki á sér ekki samastað í
þessu litla borgarasamfélagi og það neyðist því til að gera hann útlægan.
Sjómaðurinn endar með því að lifa lífi hins útskúfaða svipað og Vitlausa-
Matta sem býr einangruð í útjaðri bæjarins í sérbyggðum kofa. Það er
einmitt einkennandi að þessi tvö, sem „hafa ekki aðlagast" samfélaginu,
steypa hvort öðru í glötun. Sagan lýsir, eins og fleiri af fyrri verkum
Heinesens, grundvallarandstæðunni milli ásthneigðarinnar og borgaralegs
samfélags.
Sama viðfangsefni kemur fram í breyttri mynd í smásögunni „Balladen
om Dobbelt-Simon og Kildse-Kalsa“. Hér er ástarfýsninni beinlínis beitt
sem vopni gegn þjóðfélaginu sem ekki skilur tilteknu fólki eftir aðra
möguleika. Kildse-Kalsa, sem er óskilgetið barn borgarastéttarinnar og á
þannig fárra kosta völ í þjóðfélaginu, öðlast þjóðfélagslegt öryggi með
því að færa sér í nyt kynferðislegt aðdráttarafl sitt. Athæfi hennar verður
262