Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 172

Tímarit Máls og menningar
um. Allt þetta átti ekkert skylt við sósí-
alisma né heldur kapítalisma í venju-
legri merkingu. Lenín lýsti þessa ástandi
sem ríkiskapítalisma, þó „óvenjulegum,
meira að segja algerlega óvenjulegum
ríkiskapítalisma",17 sem hins vegar bæri
að taka fram yfir ríkjandi ástand og
væri skref í átt til sósíalisma. „Sú verka-
lýðsstétt," ritaði hann, „sem hefur lært
að verja ríkisskipulagið gegn stjórnleysi
smáborgaranna, sem hefur lært að
skipuleggja framleiðsluna á ríkiskapítal-
ískum grundvelli, mun hafa öll tromp á
sinni hendi og uppbygging sósíalismans
verður tryggð."18 Rússneski ríkiskapítal-
isminn skar sig frá „venjulegum" ríkis-
kapítalisma og hafði því enga hættu í
för með sér fyrir völd ráðanna, þar sem
„ráðstjórnarríkið er ríki þar sem völd
verkalýðs og sveitaalmúga eru tryggð.“19
A sama hátt og Lenín áleit bylting-
una ekki geta sigrað án flokksins var
leiðin til sósíalismans nú aðeins fær
fyrir þann flokk sem orðinn var að
ríkisvaldi. Hið bolsévíska ríki þekkti og
gætti raunverulegra hagsmuna verka-
lýðsins, einnig þótt verkalýðurinn væri
sér þess ekki meðvitandi. Ef nauðsyn
krefði, varð að verja hagsmuni verka-
lýðsins gegn verkalýðnum sjálfum, eink-
um hvað varðaði nauðsynlegar ráðstaf-
anir til að auka framleiðsluna. „Við
verðum að minnast þess,“ lýsti Lenín
yfir, „að við búum í landi sem hefur
orðið fyrir miklu tjóni og er fátækt, og
við verðum að læra að haga fundum svo,
að því verði haldið aðskildu, sem heyrir
undir þá, og hinu sem heyrir undir
stjórnun. Haldið fundi, en stjórnið án
minnsm takmarkana, stjórnið röggsam-
lega, eins og auðherrann stjórnaði á
undan ykkur.“20 Hann benti á, „að í
sögu byltingarhreyfinga birtist oft al-
ræði byitingarsinnaðra stétta í alræði
einstakra manna".21 Þetta ætti einkum
við um efnahagsmálin. Vélvæddur stór-
iðnaður krefðist skilyrðislausrar og fullr-
ar einingar þess vilja „sem leiðir sam-
eiginlega vinnu hundraða, þúsunda og
tugþúsunda (...). En hvernig má tryggja
fyllstu einingu viljans? Með því að
setja vilja þúsundanna undir vilja eins
einstaks. Séu þátttakendurnir í hinni
sameiginlegu vinnu meðvitaðir um
markmiðið og agaðir, minnir slík stjórn-
un frekast á mildilega handleiðslu leið-
beinanda. Séu þeir það ekki, gemr stjórn-
unin tekið á sig mynd alræðis. En
hvernig sem því er farið, þá er skilyrSis-
laus undirokun undir einn vilja (...)
alger nauðsyn til þess að vinnuferlið
skili árangri."22
Sé þessi kenning tekin hátíðlega, hlýt-
ur rússneska verkamenn að hafa skort
allan aga og meðvitund um markmið,
því að alræðislegt taumhald á verka-
mönnunum tók á sig form, sem fór
langt fram úr öllu sambærilegu í auð-
valdslöndunum. En þótt valdsmannsleg-
ur ríkiskapítalismi kæmist á í Rúss-
landi, breytti það ekki þeirri staðreynd
að verkamenn og bændur höfðu brotið
keisaraveldið og borgarastéttina á bak
aftur. Þegar flokkurinn svipti ráðin
völdum, ber án efa að skrifa það á
reikning þess, að Rússland skorti hlut-
lægar forsendur fyrir sósíalisma, en
jafnframt ber að rekja það til hins, að
hvorki ráðin né bolsévikaflokkurinn
höfðu skýrar hugmyndir um það, hvern-
ig ætti að byggja upp nýtt samfélag. I
sósíalískri hreyfingu hafði lítið verið
um það rætt og einungis verið sett fram
almenn regla um að ríkið yfirtæki
framleiðslutækin. Umbótasinnaðir sósí-
alistar ímynduðu sér að í þessum til-
394