Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 154

Tímarit Aláls og menningar
freðar: Um notkun munnmæla í Hrafn-
kels sögu) og birtist í tímaritinu Skandi-
navistik, 1. hefti 1976. En á sama ári
kom út sérstakt rit eftir Oskar um sama
efni: Uppruni og þema Hrafnkels sögu
(Fræðirit 3 frá Rannsóknarstofnun í
bókmenntafræði við Háskóla Islands).
Rök þau sem þeir Hofmann og Osk-
ar beita eru mjög sviplík, og niður-
stöður þeirra svo að segja samhljóða.
En þar sem rannsókn Oskars er víðtæk-
ari ætla ég í þessum ritdómi að fjalla
um hana, en bendi um leið á vissar at-
hugasemdir sem Hofmann kann að hafa
umfram Óskar.
3 Eitt atriði hjá bæði Hofmann og
Oskari er auðvitað nákvæmur saman-
burður á Hrafnkels sögu og öðrum
heimildum um Hrafnkel Freysgoða, þótt
fátæklegar séu. En þar kemur fyrst og
fremst til greina frásögn Landnámabók-
ar um landnám hans. Þar er sagt frá
því að maður að nafni Hrafnkell Hrafns-
son hafi komið út „síð landnámstíðar"
og hafi dvalið „enn fyrsta vetr í Breið-
dal“. En um vorið eftir hafi hann farið
„upp um fjall“, áð í Skriðudal og sofnað.
Þá „dreymði hann, at maðr kom at hon-
um ok bað hann upp standa ok fara
braut sem skjótast; hann vaknaði ok fór
brutt. En er hann var skammt kominn,
þá hljóp ofan fjallit allt, og varð undir
gOltr ok griðungr, er hann átti.“ Eins
og kunnugt er, er þessi atburður einnig
í upphafi Hrafnkels sögu, en ekki al-
veg eins. Þannig er aðalpersónan þar
faðir Hrafnkels, en hann er nefndur
Hallfreður. Hallfreð dreymir draum
sinn í Geitdal en ekki í Skriðudal, og
undir urðu ekki gölmr og griðungur
heldur gölmr og hafur.
Þrátt fyrir þennan mismun er auð-
vitað enginn efi á að átt er við sama
atburð. Sigurður Nordal vildi skýra frá-
vikin í sögunni með því að höfundur
hennar hafi þekkt frásögnina úr Land-
námu, en hafi svo breytt henni til sam-
ræmis við þá sögu sem hann var að
setja saman. En í augum Oskars er slíkt
samband við Landnámu ekki sannað
mál. I staðinn finnst honum mismunur-
inn bera greinilegan vott um slíkar
breytingar sem arfsagnir eru alltaf að
taka í munnlegri geymd, þar sem ýmsum
atriðum hefur verið breytt, en heildar-
svipurinn er eins. Allt bendi til þess að
þessar frásagnir séu eðlileg afbrigði sama
munnmælis.
Hofmann er hér yfirleitt sömu skoð-
unar og Oskar. En hann færir þar að
auki fram eigin athyglisverð rök. Hon-
um finnst breytingar sögunnar gagnvart
Landnámu varla verða skýrðar út frá
sögunni sjálfri, heldur séu þær frá því
sjónarmiði frekar til hins verra („eine
Verschlechterung“ 22). Höfundurinn
hafi vel getað notað frásögnina eins og
hún var í Landnámu. Hvers vegna
dreymir Hallfreð en ekki Hrafnkel sem
er þó aðalpersóna? Hallfreður hverfur
úr sögunni á lítt „sögulegan" hátt. Við
heyrum ekki einu sinni frá láti hans.
Var hann lifandi þegar sonur hans var
rekinn frá Aðalbóli? Hvað varð um bæ
hans, Hallfreðarstaði? Hvers vegna sótti
Hrafnkell ekki styrk þaðan í öngþveiti
sínu? Sagan segir þó, að Hallfreður bjó
á bæ sínum „til elli“, og að þeir feðgar
riðu „jafnan hvárir til annarra, því at
gott var í frændsemi þeira". En ef við
göngum út frá því að höfundurinn hafi
mótað efnið eftir eigin geðþótta, finnst
manni einkennilegt að hann skyldi hafa
skilið slíka „lausa þræði“ eftir.
Hofmann gagnrýnir einnig þá uppá-
stungu Nordals að höfundur Hrafnkels
sögu hafi breytt nafninu Skriðudal í
37 6