Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 79

Shakespeare á meðal vor
peysu og bláum samfestingi. Bókin, sem hann heldur á, er ekki eftir Mon-
taigne, heldur eftir Sartre, Camus eða Kafka. Hann stundaði nám í París,
eða Brussel, eða jafnvel - eins og hinn rétti Hamlet - á Vittinbergi. Hann
kom aftur til Póllands fyrir þremur eða fjórum árum. Honum er mjög til
efs, að unnt sé að koma veröldinni fyrir í fáeinum einföldum staðhæfing-
um. Oðru hverju stríðir á hann sú hugsun, að tilveran sé firra frá rótum.
Þessi síðasti og nútízkasti Hamlet kom aftur til landsins á tímum mikill-
ar spennu. Vofa föður hans krefst hefnda. Vinir hans ætla honum að berjast
til síns erfða-ríkis. Hann vill hverfa á brott að nýju. Hann gemr það ekki.
Allir draga hann inn í stjórnmálin. Hann hefur verið tældur til að lenda
í nauðungar-stöðu, stöðu sem hann kýs ekki, en honum er þröngvað í.
Hann þráir innra frelsi, og vill ekki gefa höggstað á sér. Að lokum tekur
hann þeim valkosti sem honum er fenginn; en aðeins að verknaðinum til.
Hann lætur til leiðast, en aðeins í verki, ekki í hugsun. Hann veit að öll
framkvæmd er einföld í sniðum, en hann aftekur að hugsun sinni sé haldið
í svo naumum skefjum. Hann vill ekki leggja framkvæmd að jöfnu við
kenningu.
Hann er í svelti hið innra. Hann telur málstað lífsins tapaðan frá upp-
hafi. Hann vildi fremur komast hjá þessu mikla tafli, en áfram hlítir
hann reglum þess. Hann veit að „þótt menn geri ekki það sem þeir vilja,
bera þeir ábyrgð á lífi sínu“. Og að „það skiptir ekki máli hvað gert hefur
verið úr oss; það sem máli skiptir, er hvað vér sjálf gerum úr því, sem
úr oss hefur verið gert“. Stundum hyggur hann, að hann sé tilvistarsinni;
í annan tíma — aðeins marxisti sem gert hefur uppreisn. En hann veit, að
„dauðinn hverfir lífinu í örlög“. Hann hefur lesið La Condition Humaine
eftir Malraux.
Þetta viðhorf hins nútízka Hamlets er vörn hans fyrir innra frelsi sínu.
Þessi Hamlet óttast, mest af öllu, hreinskorna skilgreiningu. En hann
verður að hafast að. Ofelía kynni að vera með hárbúnað eins og daman
hans Leónardós, með hnút, eða hárið á henni hrynur laust niður; kannski
er hún með fléttu, eða hnakka-skúf.. En einnig hún veit, að lífið er von-
laust brauk frá byrjun. Svo hún kærir sig ekki um að leggja of mikið
undir í sínu lífstafli. Það eru atvikin sem knýja hana til að ofleika. Piltur-
inn sem hún er með hefur dregizt inn í hærri stjórnmál. Hún hefur sofið
hjá honum. En hún er dóttir konungsráðgjafa; hlýðin dóttir. Hún fellst
á að ræða við Hamlet með föður sinn á hleri. Kannski ætlar hún að bjarga
Hamlet. En hún lendir í gildrunni sjálf. Atvikin hafa rekið hana í öng-
301