Tímarit Máls og menningar - 01.11.1977, Blaðsíða 132

Tímarit Máls og menningar
in innan líffræðinnar og fjallaði upphaflega um samhengi og samspil
milli lífvera og lífkerfa á jörðinni. Fljótlega kom þó í ljós að áhrif mann-
anna sjálfra á lífríkið eru orðin svo örlagarík að ekki varð hjá því kom-
ist að tengja vistfræðina við umsvif mannlegs samfélags. Þannig varð til
sérstök grein innan vistfræðinnar sem nefnist mannvistfrceði (human
ecology).
Þau umsvif manna, sem valda hvað mestum og ljósustum spjöllum á
lífríki og umhverfi eru órjúfanlega tengd hvers konar stóriðju. Nú er
stóriðja í auðvaldssamfélögum nátengd stórkapítalisma, til að mynda
fjölþjóðafyrirtækjum eða auðhringum, með öðrum orðum sjálfum valda-
miðstöðvunum í efnahagslífi vesturlanda. Vistfræðin stangast því á við
hagsmuni stórkapítalismans og þessi hagsmunaárekstur opinberast í við-
brögðum þeirra sem halda uppi vörnum fyrir auðvaldsskipulag og stór-
iðju. Morgunblað okkar Islendinga er því ekki eitt á báti þegar það sker
upp herör gegn líffræðikennslu í skólum á þeim forsendum að hún snúi
nemendum gegn stóriðju (sjá nánar í annarri grein í þessu hefti).
íslensk frceði
Síðasta dæmið sem ég ætla að rekja hér um framþróun og byltingar í
vísindum, er sótt á fræðasvið sem kemur flestum lesendum sjálfsagt
kunnuglegar fyrir sjónir en mörg önnur. Allt fram á þessa öld var það
viðtekin skoðun í íslenskum fræðum að Islendingasögurnar vceru sagn-
frceðilegar heimildir samkvæmt orðanna hljóðan. Allur almenningur
lifði og hrærðist í þessari trú og gerir það raunar enn að talsverðu leyti.
En svo varð byltingin: Norrænufræðingar með Sigurð Nordal í broddi
fylkingar sýndu fram á með þungum rökum að sögurnar væru trúlega
að mestu leyti skáldskapur og bæri fyrst og fremst að líta á þær sem
listaverk. Með þessari byltingu úreltist í einni svipan obbinn af þeirri
þekkingu sem byggð var á hinni fyrri skoðun. (Raunar kemur manni
spánskt fyrir sjónir að rekast enn á nýlegar bollaleggingar t. d. um það
hvernig Flosi hafi komist óséður með menn sína að Bergþórshvoli. Hverju
breytir slíkur sparðatíningur um gildi Njálu sem listaverks?)
Þótt kenning Nordals um Islendingasögurnar hafi verið sett fram af
miklum sannfæringarkrafti og glöggri yfirsýn skyldu menn þó varast að
ætla henni sess hins eilífa sannleika fremur en öðrum kenningum vís-
indanna. Ýmis teikn eru á lofti um það að tíðinda sé að vænta frá þess-
um fræðum á næstunni.
354