Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2010, Side 12

ÁstRÁðuR EystEinsson
12
Landnámssetrið er dæmi um sýningarstað án safns efnislegra frum-
minja, ef svo má að orði komast. Að svo miklu leyti sem setrið tengist
Eglu, má þetta teljast dæmigert fyrir miðaldaarf Íslendinga. Þótt ýmsir
gripir séu til úr fornleifauppgröftum er illmögulegt að tengja nokkra
þeirra með beinum hætti við sögurnar sem segja frá landnáminu og átök-
um í hinum ýmsu goðorðum landsins. En hugsanlega er þetta ekki
áhyggjuefni. Fyrir nokkrum árum birti Elaine Heumann Gurian grein þar
sem hún heldur því fram að gripir séu „ekki hjarta safnsins“. Kjarna safns-
ins segir hún frekar felast í því að það sé „staður sem geymir minningar og
sem setur fram og skipuleggur merkingu á einhvern skynrænan hátt. Það
er í senn efnisleiki staðarins sem og minningarnar og sögurnar, sem þar er
komið á framfæri, sem eru mikilvægar.“ Enn fremur segir hún að þessir
tveir lykilþættir safna, staður og endurminningar, takmarkist ekki við
söfn.9 Þannig opnast safnahugtakið á spennandi hátt. Það ætti ekki að vera
til trafala fyrir söfn þótt óljóst kunni að vera hvar mörk þessa fyrirbæris
eru – þó að safnið drekki í sig ummerki annarra fyrirbæra en setji á hinn
bóginn einnig svip sinn á aðra merkingarheima, hvort sem það eru land-
svæði, heimili eða skáldsögur. Þótt Landnámssetrið sé ekki safn í ströng-
um skilningi, þá er það sannarlega minningasetur og eitt helsta aðdráttar-
afl þess sem staðar er sú reynd að gesturinn er á staðnum, á sögusviði Eglu.
Landslagið er í megindráttum enn til staðar, þótt það sé að nokkru leyti í
samspili við vaxandi þéttbýli; hægt er að fara að Borg, þar sem býli Egils
var, og á aðra staði sem við sögu koma í Eglu. Hið sama á við um önnur
viðlíka „sýningarrými“ á landinu, m.a. hinar svokölluðu „njáluslóðir“.
„Minjarnar“ eru því landsvæðið sjálft. Um þetta snerist raunar skipulögð
ferðamennska í árdaga þeirrar starfsemi á Íslandi: erlendir aðdáendur
fornbókmenntanna fóru um landið til að komast á söguslóðir Íslendinga-
sagna. Lykilatriði var að geta verið á staðnum – til dæmis á Þingvöllum,
fremst sé verið að veita gestum betri þjónustu eins og talin hefur verið almenn
þróun safnastarfsemi á síðustu áratugum. Sbr. umræðu í grein eftir neil Kotler og
Philip Kotler, „Can Museums be All Things to All People?: Missions, Goals, and
Marketings’s Role“, Museum Management and Curatorship, 3/2000, bls. 271–287.
Sjá einnig grein Önnu Þorbjargar Þorgrímsdóttur, „Menningararfur með strípur.
Varðveisla eða miðlun?“, Ritið, 1/2008, bls. 7–32.
9 Elaine Heumann Gurian, „What is the Object of this Exercise? A Meandering
Exploration of the Many Meanings of Objects in Museums“, Daedalus, 3/Summer
1999, bls. 163–183, hér bls. 165.