Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2010, Page 21

SÖFnUn OG SýninGARRýMi
21
draum um að ná tökum á borginni og ná að sýna hana sem lífheim manna
og mannvirkja; stórt safn sem hangir saman á ótal þráðum. Til hugar
koma til dæmis Alexandría í fjórleik Lawrence Durrell19 og Dyflinnarborg
í verkum James Joyce, og þá sérstaklega í Ulysses (1922). Sú skáldsaga er
eitt skýrasta dæmi um það hvernig bókmenntaverk getur breytt raunveru-
legum stað, og í þessu tilviki stórum, flóknum stað, í einskonar sýningar-
rými – og enn flykkjast lesendur Joyce til þessa sýningarrýmis til að geta
„séð“ og skynjað skáldsöguna þar. Tyrkneski nóbelshöfundurinn Orhan
Pamuk býr einnig yfir einstakri snilld við að skapa samspil mannlífs og
sviðsmyndar borgarinnar. Þetta má sjá í skáldsögunni Snjó (2002), en með
henni kom hann borginni Kars í austanverðu Tyrklandi á kortið hjá ótal
lesendum og verður vafalaust í hugum margra einn af „höfundum“ þeirrar
borgar. Sjálfur býr Pamuk þó í istanbúl og hefur skrifað sjálfsævisögulega
bók um heimaborg sína (Istanbúl. Minningarnar og borgin, 2003), en ekki
látið þar við sitja því að skáldsagan Safn sakleysisins (2008) er einum þræði
saga um istanbúl. Hún er sögusvið ástarsambands sem leiðir til þess að
sögumaðurinn gerist ástríðufullur safnari hverskyns hluta sem tengjast
stúlkunni sem hann féll fyrir. Þannig býr hann til sérstakt safn, Safn sak-
leysisins, en sagan sjálf býr jafnframt yfir ótal hugleiðingum um söfn, ekki
síst um það hvernig minningar tengjast ákveðnum hlutum og „safnast“ í
þá.20 Samspilið í verkinu milli borgar, safns og skáldsögu tekur svo á sig
merkilega eftirmynd þar sem raunveruleikinn hermir eftir skáldskapnum,
19 Lawrence Durrell, Alexandria Quartet, 1957–1960.
20 Safnavitundin í sögu Pamuks tekur í senn til skáldsögunnar sjálfrar sem forms og
miðils, og til þeirrar heimsmyndar sem liggur henni til grundvallar; allt frá hinu
víðtækasta samhengi til persónulegustu muna og nágrennis. Til dæmis um hið
fyrrnefnda er þessi tilvitnun, sótt í enska þýðingu verksins: „Anyone remotely int-
erested in the politics of civilization will be aware that museums are the reposito-
ries of those things from which Western Civilization derives its wealth of know-
ledge, allowing it to rule the world, and likewise when the true collector, on
whose efforts these museums depend, gathers together his first objects, he almost
never asks himself what will be the fate of his hoard.“ Hins vegar þessi orð, eftir
að faðir sögumannsins Kemals deyr: „From time to time i opened up his drawers,
to touch the things that carried so many of my early memories. My father’s death
had turned these familiar props of childhood into objects of immeasurable value,
each one the vessel of a lost past.“ Orphan Pamuk, The Museum of Innocence, þýð.
Maureen Freely, London: Faber and Faber, 2009, bls. 73 og 226. Þótt Kemal viti
af hinum stóru söfnum er þetta skúffusafn nær þeirri hugmynd um hið „persónu-
lega safn“ sem verður leiðarljós hans. Hann fer um víða veröld til að kanna margs-
konar söfn, ekki síst söfn tengd einstaklingum eða sérhæfðum munum – „sér-
viskuleg“ söfn.