Skírnir - 01.01.1968, Side 200

198
RITDÓMAR
SKÍRNIR
ur er aff þaff lýti Land og syni aff málfar sögufólks, samtölin í sögunni séu á
einhvem hátt óefflileg í munni „íslenzks alþýffufólks", svo fmmstæffa raunsæ-
isstefnu þarf ekki aff ætla höfundi. Hitt er jafnsatt fyrir því aff glögg og ótví-
ræff stílrof eru milli frásagnar og samtala í Landi og sonum, og framvinda sög-
unnar, lýsing sögufólksins aff þessu sinni fyrst og fremst fólgin í frásögn sögu-
manns; samtölum virffist sumpart ofaukiS í frásögnina, sumpart mistekst þeim
aS miffla trúlega hug og tilfinningum sögufólksins; dæmi: samtal þeirra feffga
Einars og Ólafs í upphafi sögunnar, samtal elskendanna Margrétar og Einars
í heystakknum í 12ta, Einars og kaupfélagsstjórans í 13da kafla sögunnar.
Þetta misræmi kann aff eiga sinn þátt í því, aff þótt fullkomin efnisrök séu fyrir
flótta Einars úr sveitinni veitist lesanda erfitt aff festa trú á þeirri afstöðu og
ákvörðun hans. Þaff er einnig athugavert hversu Indriffa fatast tökin í þessari
vel sögffu sögu þegar hann leitast við aff víkka svið sögunnar og færir inn
í hana utanaðkomandi persónu, Orlyg skáld frá Máná.
í Þjófi í paradís er hinsvegar komiff á jafnvægi. FólkiS í sögunni, hiff kostu-
lega karlasafn sem höfundur dregur upp fáum hnitmiffuffum dráttum, er henni
meff öllu heimakomiff — „þaff hefffi alveg eins getaff komiS ofan úr fjallinu
og dottiff niffur um strompinn". Orffsvör og viffbrögff sögufólksins eru full-
komlega samsömuð lýsing þess í sögunni, frásögn sögumanns sem þekkir hug
þessa fólks jafnvel og háttu þess; hér er Indriði G. Þorsteinsson kominn í
námunda eiginlegrar epískrar frásagnar.
Aff því var vikið aff affferff Þjófs í paradís minnti á sögulega skáldsögu.
í Svartfugli rekur Gunnar Gunnarsson Sjöundármál eftir heimildunum af
enn meiri nákvæmni en Indriði G. Þorsteinsson sitt skagfirzka þjófnaSarmál.
En tilætlun Svartfugls er ekki aldarfarslýsing, og þaffan af síður spennandi
glæpasaga; sagan skipar Sjöundármálum í samhengi háspekilegrar umræðu
um mannlega samábyrgff, sekt og sakleysi mannsins; allur þáttur Eyjólfs Kol-
beinssonar, sem miSlar sögunni þessum skilningi hennar, er tilbúningur Gunn-
ars Gunnarssonar. Eitthvaff svipuSu hlutverki virffist lýsing sveitarinnar eiga
aff gegna í Þjófi í paradís, þó sagan sé sögff með gerólíkum hætti. En saga
Hervalds í Svalvogum er ekki sögff sjálfrar sín vegna fremur en saga Sjöundár-
mála í Svartfugli. Þjófur í paradís er ekki fremur en Svartfugl sakamálasaga
effa aldarfarslýsing.
Sagan gerist í afluktum heimi - sem má til hægri vika nefna íslenzka sveit.
Þaff er Steinn í Svarffbæli sem mifflar heimssýn sögunnar, skilningi sveitarinn-
ar, aff hún sé „paradís", líf hennar „yfirskyggt", óháff hinum „stóra heimi“.
Hervaldur í Svalvogum stendur aff vísu utan þessa heims, ekki nema í seiling-
arfjarlægS, en utan hans, uppi í heiffinni: „ÞaSan sjást hvít hús meS rauSum
þökum standa í miffjum túnum effa burstaraffir, þar sem ekki er búiff að
byggja, og allt ljómar þetta af friffsæld, öryggi og festu. Hann hefur oft horft
af hólkollinum og fundiff til þess aff hann bjó í heiffi". En Hervaldur í Sval-
vogum á sjálfur affild aff öðrum heimi lokuffum innan í þessum meff drengj-
unum á Brandsstöffum. „Þaff er eins og netið og áin og þeir þrír séu lokaSur