Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 23
SKÍRNIR SAGAN UM INGÓLF OG HJÖRLEIF 21
fræði hennar. Fortíðin verður fyrst og fremst forsenda og skýring
þess sem er.
Við vitum harla lítið um landnámið umfram það, sem íslensk
miðaldarit herma, og verður því örðugt að dæma um sannfræði
þeirra. Sú litla vitneskja sem málfræði, fornleifafræði og mann-
fræði láta í té um upphaf þjóðarinnar hrekkur engan veginn til að
skýra landnámið í heild, þótt slíkar rannsóknir geti varpað ljósi á
einstaka þætti þess. Tungumál landsmanna sýnir svo ekki verður um
villst að allur þorri landnámsmanna, og minnsta kosti þeir sem lög-
um og lofum réðu á meðal þeirra, hefur komið frá Noregi, eins og
sagnarit segja. Aftur á móti benda blóðflokkarannsóknir nú á dög-
um til þess að menn af keltneskum uppruna hafi verið fleiri en
Landnámabók og fornsögur gefa til kynna.1
I grein sinni „Sendiför TJlflj óts“ vakti Sigurður Líndal ekki alls
fyrir löngu máls á efasemdum um sannfræðina í frásögnum Ara
fróða og yngri heimilda um tvo aðalatburði landnámsaldar: land-
námið sjálft og fyrstu lagasetningu.2 Það er tilgáta Sigurðar að
sagnaritun þj óðveldisins mótist af félagslegum átökum og valda-
baráttu sem átt hafi sér stað að landnáminu loknu, en eitt helsta
markmið sagnaritunar hafi verið að réttlæta forræði ríkjandi valda-
hóps í þjóðfélaginu. Sigurður bendir sem sé á að meðferð heimild-
anna ráðist af pólitískum ástæðum á dögum sagnaritarans.
Nýlega hefur Sveinbjörn Rafnsson í doktorsritgerð sinni „Studier
i Landnámabók“ fært rök fyrir því, að Landnámabók sé samin sem
ein heild snemma á 12tu öld, en ef til vill seint á lltu öld, og að eitt
meginmarkmið hennar sé að vera heimild um jarðeignir, undir-
stöðu goðavaldsins.3 Eins og Sigurður Líndal leggur Sveinhjörn
Rafnsson áherslu á að Landnámabók lýsi ástæðum á ritunartíman-
um, en ekki á landnámsöld, og um sögulegt gildi bókarinnar kemst
hann svo að orði: „Den „landnamstid“ som omtalas i Landnama
kan inte tas som mera trovárdig án en folksagas „en gáng för lánge
sedan“ eller som Gesta Romanorums antiken.“4
Þær hugleiðingar, sem hér fara á eftir varðandi söguna um þá
menn sem fyrstir námu land á Islandi, Ingólf og Hjörleif, byggjast
eins og ofangreind rit á þeirri forsendu, að söguritun þjóðveldisins
lúti hugmyndum íslendinga á 12tu og 13du öld um fortíðina. En hér
við bætist annað grundvallarsjónarmið: sagan umlngólf og Hjörleif