Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 248
242
RITDÓMAR
SKÍRNIR
sviði og persónulegra eins og gengur. En allt hafði þetta fyrsta útvarpsfólk,
sem sigur vann, sameiginlega sér til ágætis hæfileika og kunnáttu til þess að
tjá sig í mæltu máli, svo að fullnægði skilningi og óskum alls þorra þess
greinda alþýðufólks, sem í þá daga munaði í meiri þekkingu og fróðleik en
vanburða fræðslukerfi hafði megnað að miðla því í æsku. Ennþá hlýnar
mörgu rosknu fólki um hjartarætur, þegar það minnist Helga Hjörvar, Páima
Hannessonar, Jóns Eyþórssonar, Arna Friðrikssonar, Aðalbjargar Sigurðar-
dóttur, sr. Friðriks Hallgrímssonar, Sigurðar Einarssonar og Vilhjálms Þ.
Gíslasonar, svo að fáeinir hinir helztu séu nefndir.
Sumt af þessu fólki var einungis viðriðið störf útvarpsins skamma hríð, en
aðrir lengur. Enginn var þó lengur heimamaður þar á bæ en Vilhjálmur, og
þrátt fyrir umfangsmikil ritstörf og langan skólastjóraferil í einum stærsta
unglingaskóla landsins, er hann án efa kunnastur sem útvarpsfyrirlesari. Sem
slíkur var hann næstum eins og heimagangur í hverju byggðu húsi á landinu
um nær fjögurra áratuga skeið. Einkum varð honum tíðrætt um bókmenntir
og sögu, og mundi mörgum þykja fróðlegt, væri hægt að fá vitneskju um,
hversu margir hafa síðar á ævinni lagt stund á fyrrgreind fræði eða skáld-
skap, þeirra sem heyrðu Vilhjálm fyrstan manna tala um þau efni á sinn ljúf-
mannlega og hressilega hátt. Enn fleiri munu vitaskuld hinir vera, sem fyrir
hans tilverknað að einhverju leyti vöknuðu til áhuga á sögu og bókmenntum,
þó að þeir gerðu sér ekki slíkt sýsl að aðalstarfi.
Vilhjálmur var einn hinna fyrstu, sem námi luku í Háskóla íslands í þeim
greinum, sein einu nafni kölluðust íslenzk frœði, þ. e. sögu Islendinga, tungu
þeirra og bókmenntum. Jafnhliða námi og að því loknu fékkst hann við
blaðamennsku og önnur ritstörf, enda ólst hann upp á heimili, þar sem skáld-
skapur, blaðamennska og bókaútgáfa sat allt í öndvegi.
Nú er Vilhjálmur fyrir allmörgum árum setztur í helgan stein og að mestu
hættur að vitja landsmanna „á öldum ljósvakans“ eins og það var kallað í
gamla daga.
Efni þeirrar hókar, sem hér liggur fyrir til umsagnar, hefur lengi verið höf-
undi hugleikið. Að minnsta kosti hefur hann oft síðasta aldarhelminginn
fjallað um það á ýmsa vegu í tímaritsgreinum, útvarpserindum og fyrirlestrum.
Efnisskipun bókarinnar og uppsetning kann að hafa ráðizt að nokkru leyti
af því að vera ætluð sem fræðslurit handa blaðamannaefnum. Þannig er
bókin allmikil að vöxtum, en það eru þó smámunir hjá þeim fjölda efnisatriða
og sérnafna (manna og blaða), sem rétt er drepið á. Sá fjöldi veldur því aftur,
að um ekkert er rækilega fjallað. Hins vegar eru vandfundin þau blöð - eða
menn sem árinu lengur stjórnuðu blaði - sem ekki er nafngreint. Út á þetta
er í sjálfu sér ekki ástæða til að setja. En það sem öðru fremur knúði mig
til þess að stinga niður penna um hók þessa og fara um hana aðfinnsluorðum,
eru atriði sem nú skal greina. Svo er mál með vexti, að í öllum þeim hafsjó
af fróðleik, sem í bókinni er að finna, er svo mikið af hroðvirknis- og óná-
kvæmnisvillum að undrum sætir. Flestar eru þær þannig vaxnar, að þær hljóta
að færast á reikning lélegs prófarkalesturs eða slæms handrits. Aðrar bera það